Korzenie franczyzy sięgają czasów średniowiecznych, jednak przyjmuje się, że to licencje udzielane w XIX wieku np. na dystrybucję alkoholi czy działalność rzemieślniczą spowodowały rozwój tego formatu. Jednymi z pierwszych marek, które korzystały z systemu franczyzowego były m.in. KFC, Mc Donald’s czy General Motors.
Pierwszą marką w Polsce, której placówki zakładano w systemie franczyzowym była francuska sieć perfumerii Yves Rocher (od 1989 roku). Obecnie rynek franczyzy w Polsce jest określany jako dojrzały, jak wynika z danych PROFIT System, działa już na nim 63,5 tys. placówek pod szyldem ponad 1 tys marek.
W ubiegłym roku sprzedaż franczyzy rozpoczęły 143 firmy, w przypadku 63 z nich projekt zakończył się niepowodzeniem. Na rynku pozostało 80 nowych franczyzodawców, czyli o blisko 28 więcej niż w 2013 roku. Największa liczba punktów franczyzowych powstała w detalicznym handlu artykułami spożywczymi
Handel detaliczny w Polsce jest dość mocno rozdrobniony, w 2013 roku działało około 90 tys. sklepów ogólnospożywczych (GUS, 2014). Z danych PMR wynika, że w 2014 roku udział sklepów wielkoformatowych w sprzedaży artykułów spożywczych wyniósł ponad 50 proc. Zmniejsza się liczba placówek, jednocześnie sieci detaliczne zapowiadają ekspansję. Zdaniem KPMG otwieranie nowych placówek będzie stanowić najwyższy priorytet w ciągu najbliższych dwóch lat.
Aby skutecznie rywalizować ze sklepami wielkopowierzchniowymi, właściciele małych sklepów ogólnospożywczych coraz częściej decydują się na różne formy współpracy w ramach sieci. Eksperci Bisnode Polska przewidują, że to sieci franczyzowe będą jednym z najważniejszych elementów wsparcia dostępnych dla sektora niezależnego handlu. Znany i stabilny partner, zwiększa szanse na pozyskanie nowych klientów, których przyciąga rozpoznawalna marka.
W Polsce ok. 20-25 tys. sklepów spożywczych funkcjonuje w oparciu o franczyzę. Największą siecią sektora handlu spożywczego w 2014 roku była marka ABC, do której należało blisko 7 tys. placówek. Według raportu PROFIT System, w ubiegłym roku w sektorze spożywczym pojawiło się łącznie 18 nowych systemów franczyzowych.
Prowadzenie działań biznesowych na zasadach franczyzy jest coraz popularniejsze. Do najliczniej reprezentowanych branż w tego typu działalności należą gastronomia (146 systemów) oraz sprzedaż odzieży i obuwia (141 systemów). Na zasadzie franczyzy działa ponad 222 restauracji Mc Donald’s, 350 punktów prowadzą apteki Dbam o Zdrowie. Współpraca na zasadach franczyzy prężnie rozwija się również w branży finansowej. PKO Bank Polski dysponuje już siecią ponad 1 tys placówek w ponad 500 miejscowościach.
Rośnie liczba zatrudnionych w jednostkach franczyzowych. Jak wynika z danych PROFIT System w 2007 roku było to ponad 175 tys. ludzi. W 2013 roku poziom zatrudnienia wyniósł 266 877 osób. Przychody sektora franczyzy to już ponad 8 mld zł (2013).
Podstawowym warunkiem sukcesu obu stron umowy jest połączenie wiedzy franczyzodawców w zakresie promowania marki i zarządzania siecią punktów oraz umiejętności dotarcia do klientów w danym regionie przez franczyzobiorcę. W części przypadków, zwłaszcza największych organizacji franczyzowych, dodatkowe elementy to efekt skali przy zakupie towarów, rozwinięta logistyka i nowoczesne IT. Korzystanie ze wsparcia pozwala przetrwać właścicielom małych sklepów na coraz bardziej konkurencyjnym rynku. Współpraca niesie za sobą wiele korzyści. W Polsce jest coraz mniej sklepów spożywczych (w 2013 roku ich liczba spadła o 3 tys.
w stosunku do 2012 r.). Na likwidację najbardziej narażone są małe placówki, które nie są w stanie oferować atrakcyjnych produktów w korzystnych cenach.
– Sukces systemów franczyzowych w Polsce nie byłby możliwy, gdyby oprócz klientów zaufaniem nie darzyli go również sami handlowcy. To wymagało jednak nieco czasu. W pierwszych latach transformacji gospodarczej sytuacja była o tyle dla nich łatwa, że ówczesna sieć handlowa była zbyt słabo rozwinięta, a „handel uspołeczniony” przeżywał istotne problemy. Wówczas to klienci czekali na sklepy, dzisiaj jest już odwrotnie. Dlatego wielu handlowców, zarówno tych doświadczonych, jak i początkujących, dostrzegło korzyści wynikające z połączenia sił pod wspólnym szyldem. Chociaż swoje sklepy prowadzą samodzielnie, korzystają z doświadczenia specjalistów oraz efektów skali jakie mogą osiągnąć organizacje zrzeszające po kilka tysięcy placówek – tłumaczy Krzysztof Andrzejewski, Prezes Zarządu Żabka Polska.
System franczyzowy jest szansą dla zdolnych handlowców na uzyskanie przewagi konkurencyjnej w postaci wsparcia rozpoznawalnej marki. Zwiększa się szansa na przyciągnięcie lojalnych klientów. Franczyzodawcy ujednolicają wystrój i ofertę placówek, a często je też zdecydowanie poprawiają, pośredniczą w łańcuchu dostaw, umożliwiają pozyskanie korzyści dla franczyzobiorców wynikających z ekonomii skali i jednolitej polityki marketingowej.
Franczyzodawca powinien zapewnić szkolenia i pomoc doradców. Dodatkowo monitoruje podejmowane działania, przez co istnieje możliwość wprowadzenia usprawnień.
Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego, co 3 nowo powstała firma na polskim rynku istnieje dłużej niż pięć lat. Handel należy do branż, w których jedną z podstawowych barier stanowi zbyt duża konkurencja. Dodatkową przeszkodą jest niedostateczny poziom środków finansowych.
– Charakter sieci franczyzowych sprawia, że im są one liczniejsze, tym większe korzyści mogą zaoferować franczyzobiorcom i ich klientom. Spodziewam się zatem, że będą się nadal rozwijać i coraz więcej małych sklepów spożywczych w naszym kraju będzie działać w ich ramach – podsumowuje Andrzejewski.
Maciej Badowski AIP, foto Wojciech Gadomski