Rada Języka Polskiego przeanalizowała paski informacyjne, które w latach 2016-2017 pojawiały się w „Wiadomościach” TVP. 75 proc. spośród ponad 300 nie pełniło funkcji informacyjnej, tylko perswazyjną, kreacyjną i ekspresywną.
Rada Języka Polskiego działa przy Polskiej Akademii Nauk. Zgodnie z ustawowym obowiązkiem przekazano marszałkowi Sejmu sprawozdania o stanie ochrony języka polskiego. W ramach raportu z lat 2016-2017 przeanalizowano „paski” z głównego wydania „Wiadomości” TVP.
Rada zdecydowała się na sprawdzenie, czy pojawiające się informacja spełniają wymogi Ustawy o języku polskim. Przede wszystkim zapis mówiący o tym, że nadawca publiczny „stwarza warunki do właściwego rozwoju języka jako narzędzia międzyludzkiej komunikacji”.
Fragment sprawozdania:
Sprawozdanie jest realizacją ustawowego obowiązku Rady Języka Polskiego przy Prezy-dium PAN, wyznaczonego treścią art. 12 ust. 2 w związku z art. 3 Ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz.U. 1999 Nr 90 poz. 999 z późn. zm.; dalej: UJP).
Celem sprawozdania było zbadanie, czy emitowane przez nadawcę publicznego, tj. Te-lewizję Polską S.A., tzw. paski informacyjne1 (dalej skrótowo: paski) dotyczące 13 najważniej-szych wydarzeń politycznych lat 2016–2017 były zgodne z art. 3 ust. 1 p. 1 UJP2.
O wyborze tematu „Język informacji politycznej” zdecydowały szybkie zmiany w mo-delu i w praktykach komunikacji publicznej, takie jak: a) ekspansja nowych mediów skutkująca rozproszeniem źródeł informacji politycznej; b) pojawienie się fenomenu fake newsów i poję-cia postprawdy; c) kreowanie faktów politycznych przez rozpowszechnianie lub produkowanie. memów oraz przez trolling; d) zmiany w sposobie pojmowania polityki i jej uprawiania.
Zanalizowano paski wszystkich wydań głównego programu informacyjnego Telewizji Polskiej S.A. „Wiadomości” z lat 2016–2017, emitowanego codziennie o godz. 19.30 w pro-gramie pierwszym (TVP1) tej telewizji. Do badania wyekscerpowano paski zapowiadające re-lacje z 13 wydarzeń politycznych najważniejszych w Polsce lat 2016–20173, czyli paski doty-czące „najgorętszych” tematów debaty publicznej w Polsce lat 2016–2017.
Po szczegółowym przedstawieniu politologicznej charakterystyki wydarzeń relacjono-wanych na paskach i opisu ich ważności w dyskursie politycznym w raporcie zajęto się zdefi-niowaniem takich pojęć, jak wartościowanie językowe, etyka dziennikarska, etyka słowa, per-swazja, manipulacja, agresja językowa, dyskredytacja. Analizę językową treści pasków poprze-dziło przedstawienie założeń metodologicznych5.
Ponieważ badany materiał pochodzi z przekazu informacyjnego nadawcy publicznego, przyjęto, że pożądanym dla tego nadawcy modelem informowania opinii publicznej o bieżą-cych wydarzeniach politycznych powinno być unikanie wartościowania tych wydarzeń, a więc unikanie używania określonych wyrażeń językowych. W analizie wyizolowano więc wyrażenia wyrażające wartościowaniem oraz określono stopień nasycenia analizowanego korpusu ele-mentami zawierającymi takie środki. Następnie omówiono kilkanaście najczęściej stosowa-nych technik wartościowania, służących modelowaniu kierunku perswazji.
Stwierdzono, że w przeanalizowanym korpusie 306 pasków tylko 93 z nich (czyli ok. 30%) nie zawiera elementów zależnych od autora. Oznacza to, że zdecydowana większość pa-sków emitowanych w „Wiadomościach” TVP S.A., zapowiadających materiały o najważniej-szych wydarzeniach politycznych lat 2016–2017 w Polsce, została skonstruowana najprawdo-podobniej z myślą o wpływaniu na opinię odbiorcy komunikatu, a nie z myślą o dostarczeniu mu obiektywnego powiadomienia o danym zdarzeniu.
Zdecydowaną większość elementów zależnych od autora stanowią w badanym kor-pusie środki wartościujące systemowo, zdaniowo lub kontekstowo.
Telewizja Polska S.A. unika eksponowania w tekście pasków oficjalnych lub zwyczajowych nazw podmiotów odpowiedzialnych za poszczególne zdarzenia polityczne prezentowane opinii publicznej (tylko 12 nazw na 306 pasków, a z uwzględnieniem określeń omownych – 36 nominacji na 306 pasków).
Nadawca stosuje deprecjonującą w dyskursie publicznym strategię retoryczną polegającą na redukowaniu nazwy konkretnego podmiotu politycznego do określenia potocznego, stanowiącego czytelny uniwerbizacyjny skrót nazwy właściwej – Platforma zamiast Platforma
Obywatelska; Podobnie: 5-krotnie użyto nazwy Trybunał, 2-krotnie – skrótowca TK, nazwy pełnej – Trybunał Konstytucyjny – nie użyto ani razu.
Znacznie częściej autorzy pasków przedstawiają działania sił opozycyjnych niż koalicji rządzącej (2 paski z nazwą partii większościowej wobec 34 pasków nazywających wprost lub zbiorczo działania opozycji), przy czym nazwa opozycja została użyta wprost 24 razy, nazwa koalicja zaś nie pojawia się w badanym materiale w ogóle.
Cechą pewnej liczby pasków wartościujących jest opieranie konstrukcji na strukturze py-tajnej6, np. [89] Kto nie chce suwerennej i silnej Polski?; [135] Nieudolność czy sabotaż śledz-twa?; [241] Komu przeszkadza patriotyzm Polaków?; [58] Sąd Najwyższy złamał prawo?; [191] Kolejna próba destabilizacji państwa?; [220] Czy Platforma szykuje na jutro awanturę?; [229] Blokada opóźni dezubekizację? Tak formułując treść paska, nadawca zakłada, iż na każde z tych pytań odbiorca winien odpowiedzieć twierdząco, akceptując tym samym wyrażoną w tre-ści orzekanej tezę7.
Innym sposobem perswazyjnego uformowania pasków jest użycie w nich cytatów lub parafraz wypowiedzi, dobranych tak, aby wskazywały albo na słabości, zaniedbania, nieudol-ność państwa rządzonego przez koalicję PO–PSL, np. [108] „Państwo zawiodło” (cytat z wy-powiedzi Jarosława Gowina); [111] „Państwo nie działało tak, jak trzeba” (cytat z wypowiedzi Witolda Kozińskiego), albo indolencję konkretnych osób (przede wszystkim przedstawicieli poprzedniej władzy), np. [276] Jóźwiak: Nie wiem, nie pamiętam (parafraza wypowiedzi Jaro-sława Jóźwiaka, zastępcy prezydenta Warszawy)8.
Manipulacyjność przekazu wyrażona w pasku polega też niekiedy na tym, że ocena nie jest spójna z treścią materiału, a nawet z faktami.
Na przykład w pasku [20] mamy informuję, że prezes Rzepliński chce wskazać następcę, podczas gdy z materiału jasno wynika, że chce on tylko, by metodę wyboru następnego prezesa Trybunału Konstytucyjnego określił uchwalony regulamin wewnętrzny9.
CAŁE OPRACOWANIE DOSTĘPNE TUTAJ