75 lat temu, 2 grudnia 1941 roku w Warszawie zmarł Edward Śmigły-Rydz – wojskowy, polityk, marszałek Polski, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych w wojnie obronnej w 1939 roku.
Został pochowany na cmentarzu na Powązkach jako Adam Zawisza. W południe przy jego grobie odbędzie się okolicznościowa uroczystość.
Edward Śmigły-Rydz karierę wojskową rozpoczął w Legionach Polskich. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1935 roku został generalnym inspektorem Sił Zbrojnych, a rok później marszałkiem Polski. Po wybuchu II wojny światowej prezydent mianował Śmigłego-Rydza Wodzem Naczelnym. Po napaści Związku Radzieckiego na Polskę przekroczył wraz z rządem granicę polsko-rumuńską. Został internowany. Próbował tworzyć konspiracyjną organizację wojskową opartą na działaczach i wyższych oficerach sanacyjnych.
W październiku 1941 roku powrócił potajemnie do Warszawy. Nie udało mu się nawiązać współpracy ze Związkiem Walki Zbrojnej, niechętnym wobec przedstawicieli sanacji. Zmarł 2 grudnia 1941 roku.
Marszałek Edward Śmigły-Rydz był wielokrotnie odznaczany. Uhonorowano go: Orderem Virtuti Militari, Orderem Orła Białego, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi oraz Orderem Odrodzenia Polski.
Edward Rydz urodził się w 1886 roku w Brzeżanach (dawne województwo tarnopolskie). Ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim i ASP w Krakowie oraz Szkołę Oficerów Rezerwy w Wiedniu. Od 1912 roku był jednym z organizatorów Związku Strzeleckiego.
W 1914 roku został powołany do armii austriackiej, a następnie przeniesiony do Legionów Polskich. Walczył w I Brygadzie, zajmując kolejno stanowiska: dowódcy batalionu, dowódcy pułku oraz zastępcy dowódcy brygady.
Podczas wojny polsko-bolszewickiej dał się poznać jako dobry dowódca i strateg. W czasie Bitwy Warszawskiej dowodził między innymi 2. Armią. Udało się mu pokonać 16. armię sowiecką i odciąć drogę odwrotu marszałka Tuchaczewskiego. Za osiągnięcia wojenne awansowano go do stopnia generała dywizji. W 1935 roku, zgodnie z ostatnią wolą zmarłego Józefa Piłsudskiego, desygnowany przez prezydenta i rząd na Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.
Gdy wybuchła II wojna światowa, piastował już funkcję Wodza Naczelnego. Dowodził obroną kraju przed Niemcami. 17 września, po wkroczeniu wojsk sowieckich na teren Polski, wydał dyrektywę, by z nimi nie walczyć, sam udał się do Rumunii. Tam został internowany. W październiku zrzekł się swojej funkcji Naczelnego Wodza i Głównego Inspektora Sił Zbrojnych. W 1940 roku przedostał się przez Węgry do Polski. 30 października 1941 roku przybył do Warszawy. Zmarł 2 grudnia 1941 roku, a przyczyną zgonu był najprawdopodobniej zawał serca lub zapalenie płuc. Został pochowany na warszawskich Powązkach pod nazwiskiem Adama Zawiszy. Dopiero po 1990 roku pojawiły się na jego grobie właściwe dane osobowe.
Edward Śmigły-Rydz był postacią kontrowersyjną, często negatywnie ocenianą ze względu na decyzje, jakie podjął przed i podczas wojny w 1939 roku. Chodzi tu głównie o rozkaz z 17 września, dotyczący zachowania polskiej armii wobec wojsk sowieckich i wyjazd do Rumunii. Ale pojawiają się też opinie, że marszałek postąpił słusznie – wyjechał, gdyż nie chciał kapitulować przed Niemcami. Przyświecała mu jedna myśl – kontynuowanie walki dzięki odbudowanemu na zachodzie wojsku.
TS/IAR, Fot. Archiwum