Tych budynków już nie znajdziecie w Warszawie…

– Kamienica znajdowała się przy ul. Marszałkowskiej 124, pomiędzy ulicami Sienkiewicza a Moniuszki. Jeden z najbardziej znaczących pomników architektury okresu wielkokapitalistycznego, wizytówka przedwojennej ul. Marszałkowskiej. Budynek wzniesiono w latach 1898-1899 według projektu Władysława Marconiego. Obiekt był niezwykle nowoczesny (do jego budowy wykorzystano stal i beton), a stylem, smakiem i bogactwem nawiązywał do najwspanialszych arcydzieł architektonicznych europejskich stolic. Większość pomieszczeń przeznaczono pod wynajem, a wyższe kondygnacje na ekskluzywne mieszkania. Budynek nie ucierpiał w czasie wrześniowych nalotów, w 1944, po zakończeniu powstania warszawskiego, został podpalony przez Niemców. W latach 1948-1950 wzniesiono na jego miejscu tzw. dom pod sedesami według projektu Bohdana Lacherta. Wypalony budynek Towarzystwa Ubezpieczeń „Rosja” rozebrano, pozostawiając jedynie parter i dwa piętra od strony Marszałkowskiej. Następnie dobudowano kilka nowych pięter, niższych od poprzednich, elewację wygładzono, a ocalałe piętra przesłonięto ażurową konstrukcją z otworami, które przyczyniły się do nadania mu przez mieszkańców Warszawy nazwy „dom pod sedesami”. Obecnie w tym miejscu znajduje się zabudowa Ściany Wschodniej.
– Wybudowany w 1955 roku. Był obiektem olimpijskim z pełnowymiarowym boiskiem do piłki nożnej oraz 8-torową bieżnią lekkoatletyczną o długości 400 metrów. Posiadał odkryte trybuny z drewnianymi ławkami mieszczącymi 71,008 osób, choć w czasach największych imprez masowych zasiadało na nich prawie 100,000 widzów. W latach 1989-2008, wykorzystywany był również jako największe targowisko w Europie (Jarmark Europa oraz Centrum Hurtowo Detaliczne Stadion). W jego miejscu wzbudowano Stadion Narodowy.
– Pierwsze w Polsce kino cyfrowe. Otwarto je 14 czerwca 2007 roku z udziałem władz samorządowych, aktorów i duchowieństwa. Budynek zaprojektowano tak, aby wpływy z działalności biurowej i komercyjnej wspierały działalność kinową. Kino nie doczekało 5 urodzin. Z końcem 2011 r. 100 proc. udziałów przejął Sejmik Województwa Mazowieckiego, a w marcu 2012 podjęto decyzję o zamknięciu tego ostatniego na Pradze Północ kina. Miłośnicy kina Praha rozpromowali na Facebooku akcję mającą na celu uratowanie praskiego ośrodka kultury. Ostatni seans właściciel kina przy ulicy Jagiellońskiej zapowiedział na 29 marca. Na początku zamknięcie kina wiązano z budową II linii metra. Teraz głównym powodem zakończenia działalności jest jej nierentowność.
– Mieściło się w wolnostojącym gmachu przy ulicy Puławskiej, naprzeciw skrzyżowania z ul. Rakowiecką. Jak na swoje czasy posiadało nowocześnie urządzone wnętrza, z aż 1200 miejscami umieszczonymi na dwóch poziomach (parter i balkon). Było jednym z najnowocześniejszych i najelegantszych kin PRL. Początkowo miało nosić nazwę „Wieczór”, którą ostatecznie zmieniono na „Moskwa”. W latach siedemdziesiątych wyświetlano w nim filmy, będące laureatami międzynarodowych festiwali filmowych. Rozbiórkę kina rozpoczęto w 1996, a rok później na tym miejscu stanęła galeria handlowa mieszcząca m.in. kino Silver Screen. Z dawnego gmachu zachowały się tylko rzeźby dwóch lwów, wykonanych oryginalnie z narzutu cementowego z wierzchnią warstwą imitującą czerwony piaskowiec i umieszczono przed wejściem do Silver Screen.
– Obiekty sportowe Legii powstawały do końca lat 20. XX wieku. Wojskowy Klub Sportowy wydzierżawił je od miasta i na obszarze 16 ha prowadził inwestycje związane z budową stadionu piłkarsko-lekkoatletycznego, zespołów kortów tenisowych, toru kolarskiego oraz pływalni. W krótkim czasie ośrodek stał się najważniejszym sportowym obiektem, na dodatek zlokalizowanym niemal w centrum Warszawy. Obiekty pływackie zostały oddane najwcześniej – w 1928 roku. Kąpielisko na Stadionie D.O.K.I. pierwotnie miały być bardziej rozbudowane. Ostatecznie zrealizowano jedynie pływalnię i pawilon szatni. Basen spełniał kryteria olimpijskie. Niecka miała kształt prostokąta 25×50 metrów. Wodę dostarczano z wodociągów miejskich. Planowano też czerpanie własnej wody ze studni, nie udało się tego zrealizować. Oryginalna wieża do skoków została zbudowana na trzech słupach i posiadała platformy na poziomach 1 i 3 metrów (trampoliny) a także 5 metrów, 6,65 metra, 8,35 i 10 metrów (odskocznie nieruchome). Baseny zostały zburzone w 2008 roku, dokładnie po 80 latach istnienia. Musiały ustąpić miejsca nowo budowanemu stadionowi.
– Zbudowana w latach 1906-1909 przy ul. Koszykowej na warszawskim Śródmieściu, wówczas na terenie folwarku Koszyki. W 2006 roku, mimo sprzeciwu społeczników, mieszkańców ulicy Koszykowej, Stołecznej Konserwator Zabytków Ewy Nekandy-Trepki oraz Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, firma Avestus, która kupiła halę, dokonała jej rozbiórki, zachowując jedynie dwie oficyny bramne i część ściany z głównym wejściem. W 2012 roku halę kupiła firma Griffin Group i zapowiedziała jej rewitalizację. Odnowiona Hala Koszyki została oficjalnie otwarta w październiku 2016 roku. Wiele elementów z jej dawnego wyglądu zostało zachowanych lub odtworzonych: m.in. płytki ceramiczne w środku, część oryginalnej, stalowej konstrukcji czy secesyjne elementy budynków bramnych. Obecnie w hali znajduje się wiele restauracji i punktów gastronomicznych serwujących dania z całego świata. Jest także bar z szerokim wyborem alkoholi, sklepy, delikatesty oraz bazar czynny przez siedem dni w tygodniu.
– Ziemny tor kolarski wybudowany w latach 1890-1892. Tor biegł dookoła uregulowanej sadzawki z dwiema wyspami. Teren oświetlał ruchomy reflektor elektryczny, będący nie lada atrakcją. Tor kolarski na Dynasach przed wojną był najsłynniejszym, obok toru wyścigów konnych na Polu Mokotowskim, obiektem sportowym w Warszawie. Pojeździć na bicyklu przychodzili tu Bolesław Prus i Henryk Sienkiewicz. Później robili to aktorzy Jadwiga Smosarska i Adolf Dymsza. Zimą Dynasy obejmowało we władanie Warszawskie Towarzystwo Łyżwiarskie. W 1921 tor ziemny zastąpiono betonowym. W 1925 roku otworzono pierwszy w Polsce i jeden z najnowocześniejszych w Europie kryty tor kolarski. Później miejsce, nieużywane, zaczęło podupadać. W 1937 roku skończyła się umowa dzierżawy terenu. Drewniane budynki częściowo rozebrano, a pozostałe spłonęły podczas Powstania Warszawskiego. W miejscu toru pozostał plac, który stopniowo zaczął być zabudowywany budynkami mieszkalnymi.
– Została zaprojektowana przez inż. Jeremiego Strachockiego. Budowę rozpoczęto w 1955 r., ale prace trzeba było przerwać i konstrukcję ukończono dopiero w 1959 r. Skarpa była jedną z pierwszych 20 skoczni igelitowych na świecie. Przez pewien czas Warszawa była ważnym ośrodkiem treningowym. Ostatnie zawody miały miejsce w 1989 r. W latach 90. teren pozostawał otwarty, mimo problemów finansowych, ale nieustannie pogarszał się jego stan. W 2010 r. ekspertyza wykazała, że skocznia grozi zawaleniem i podjęto decyzję o jej rozebraniu.
– Spółka powstała w 1999 roku. Jej założycielem była Gmina Warszawa Centrum w porozumieniu z kilkoma warszawskimi organizacjami kupieckimi. W ramach współpracy miasto wydzierżawiło spółce atrakcyjną działkę w Śródmieściu, na placu Defilad, w bezpośrednim sąsiedztwie Pałacu Kultury i Nauki. W ciągu 7 miesięcy spółka postawiła na tym terenie tymczasowy blaszany pawilon handlowy o powierzchni ponad 10 tys. metrów kwadratowych. Mieściło się w nim między 600 a 700 stoisk handlowych i punktów gastronomicznych, W marcu 2006 Rada m.st. Warszawy zgodziła się na wydzierżawienie kupcom gruntu na okres 30 lat. Po dojściu do władzy w wyniku wyborów samorządowych, Hanna Gronkiewicz-Waltz odmówiła podpisania takiej umowy. Od tego czasu trwały rozmowy na temat przyszłości Kupieckich Domów Towarowych. 21 lipca 2009 roku odbyła się egzekucja wyroku sądowego orzekającego eksmisję. W trakcie akcji organizowanej na zlecenie komornika przez firmę ochroniarską doszło do zamieszek z kupcami, którzy zabarykadowali się w środku hali.
– Prawosławny sobór katedralny, zbudowany między 1894 a 1912 rokiem według projektu Leontija Benois. Jego wolno stojąca dzwonnica była w okresie swojego istnienia jedną z najwyższych budowli Warszawy (z wysokością 70 m ustępowała m.in. 75-metrowym wieżom kościoła św. Floriana). Obiekt był zlokalizowany na jednym z ważniejszych placów – placu Saskim i w założeniach rosyjskich władz zaborczych miał stanowić symbol rosyjskiego panowania na ziemiach polskich. Sobór został rozebrany w latach 20., niespełna 15 lat po ukończeniu budowy. Decyzja spowodowana była nastrojami antyrosyjskimi i antyprawosławnymi w II Rzeczypospolitej, wynikającymi głównie ze stosowanej przez zaborców polityki rusyfikacji w stosunku do Polaków. Dodatkowym argumentem było to, że świątynia zajmowała jeden z najważniejszych placów Warszawy, a po opuszczeniu miasta przez urzędników i wojska rosyjskie, tak wielki budynek sakralny nie był już potrzebny wiernym prawosławnym w mieście.
– Powstał w 1962 przy placu Unii Lubelskiej pod adresem ul. Puławska 2. Był to nowatorsko skonstruowany budynek, z dachem na zasadzie tensegrity – zawieszonym i utrzymywanym w miejscu za pomocą dźwigarów i stalowych lin, projektu trzech architektów: profesora Jerzego Hryniewieckiego, Macieja Krasińskiego, Macieja Gintowta oraz trzech konstruktorów: obecnego profesora emerytowanego Massachusetts Institute of Technology Wacława Zalewskiego, profesora Stanisława Kusia i Andrzeja Żórawskiego. Cenny zabytek architekturalny PRL-u i unikatowy projekt budowlany, został rozebrany w grudniu 2006, w celu przygotowania miejsca pod budowę innego budynku. Mimo przeprowadzonej kampanii nie udało się uratować budynku przed zniszczeniem. W roku 2009 otwarty został nowy Supersam w nowej lokalizacji na rogu ulic Domaniewskiej i Puławskiej. Na miejscu starego Supersamu wzniesiono galerię handlową Plac Unii.
– Więzienie dla kobiet znajdowało się przy ul. Dzielnej 26 i sąsiadowało z Pawiakiem. Zostało zbudowane przez Rosjan. Budynek więzienia wzniesiony został najprawdopodobniej w latach 1830-1835 z przeznaczeniem na kryminalne więzienie dla kobiet. W latach 1877-1878 mieścił się tu szpital wojskowy, a od prowadzonej wtedy wojny rosyjsko-tureckiej (tzw. serbskiej) uzyskał swoją obiegową nazwę. W latach 1939-1944 budynek Serbii razem z sąsiednim Pawiakiem został zajęty przez hitlerowskie gestapo i nadal służyły represjom. 21 sierpnia 1944 roku wysadzone przez Niemców. Po wojnie częściowo teren więzienia zajęto pod budowę ulicy Marchlewskiego (dziś Al. Jana Pawła II), w 1965 została położona płyta upamiętniająca miejsce, gdzie stał budynek więzienia. *Na zdjęciu na pierwszym planie znajduje się budynek Pawiaka. Budynek Serbii na dalszym planie, pierwszy z lewej strony.
– Jeden z pierwszych barów szybkiej obsługi. Znajdował się w Pasażu Wiecha, w miejscu, gdzie obecnie jest KFC i Pizza Hut. Pawilon powstał w latach 60. razem z wieżowcami Ściany Wschodniej. Kompleks kawiarniano-restauracyjny był bardzo popularny. W czasach peerelowskich pasaż tętnił życiem. Jak wiele miejsc z tego okresu, w latach 90. został zaniedbany. Obecnie trwa rewitalizacja Pasażu Wiecha i pawilonu „Zodiak”. Odnowiony pawilon w Pasażu Wiecha ma być dwupoziomowym budynkiem o lekkiej, przeszkolnej konstrukcji. Przestrzeń na parterze zostanie udostępniona warszawskiemu oddziałowi Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP i będą tam prezentowane projekty architektoniczne i urbanistyczne. Wspólna przestrzeń „Zodiaka” wypełni się wystawami, instalacjami i makietami, w tym makietą Śródmieścia, która pokaże panoramę stolicy z nowopowstającymi drapaczami chmur. Pojawią się również kawiarnia i księgarnia. Połączenie placu z przestrzenią Pawilonu zapewnią otwierane ściany. Całość będzie mogła sezonowo działać wspólnie, tworząc przestrzeń otwartą dla mieszkańców. Remont ma potrwać do 2018 roku.
– Dworzec kolejowy wzniesiony w 1921 roku. W przedwojennej Warszawie był jednym z najnowocześniejszych w Europie. Usytuowany był wzdłuż Alei Jerozolimskich, pomiędzy ulicami Marszałkowską i Emilii Plater. rozpoczęto w 1932 roku. Monumentalny gmach, zaprojektowany w stylu modernistycznym z elementami art déco, został wyposażony w bogaty program handlowo-usługowy, w tym m.in. w salony dla VIP-ów. Do czasu jego ukończenia podróżni mieli być obsługiwani na prowizorycznym dworcu przy ul. Chmielnej, 15 grudnia 1936 została uruchomiona linia średnicowa wyposażona po raz pierwszy w trakcję elektryczną. W 1938 roku rozpoczęto odprawianie pasażerów w ukończonej części dworca. W dniu 6 czerwca 1939 roku niedokończony budynek dworca uległ częściowemu zniszczeniu w wyniku pożaru wznieconego przez ekipę spawalniczą (podejrzewano wówczas sabotaż). Dworzec, dodatkowo uszkodzony podczas kampanii wrześniowej przez niemieckie samoloty, wkrótce potem został prowizorycznie wyremontowany przez hitlerowskie władze okupacyjne (m.in. budowa nowego dachu) i oddany do użytku, w formie bardzo okrojonej w stosunku do pierwotnych planów. Podczas Powstania Warszawskiego ponownie ucierpiał i ostatecznie został wysadzony w powietrze przez Niemców w styczniu 1945 roku. Resztki dworca rozebrano po wojnie. Obecnie w tym miejscu znajduje się podziemna stacja Warszawa Śródmieście.
– Klub powstał 21 czerwca 1921 roku pod patronatem Polskiej Partii Socjalistycznej i Związku Zawodowego Tramwajarzy. Szybko wykształciły się tam silne sekcje lekkoatletyki, piłki nożnej, kolarstwa, boksu, łyżwiarstwa szybkiego, gimnastyki, pływania i tenisa stołowego. Pierwsze treningi odbywały się na Placu Budla (dzisiejsza ulica Tyszkiewicza). W latach 1957-1960 przy dużym wsparciu stołecznych zakładów, między ulicami: Wolską a Kasprzaka powstał Ośrodek Atletyczny „Sarmata” przy ulicy Wolskiej 77, gdzie były, poza boiskiem i bieżnią, również sale do siatkówki, koszykówki, tenisa stołowego, pomieszczenia dla zawodników, itp. Teren klubu stał się własnością VIS Warszawa w 2000 roku i został sprzedany w 2005 roku hiszpańskiemu inwestorowi, który zamierzał w tym miejscu postawić osiedle mieszkaniowe. Po protestach samorządowców inwestor zgodził się na wybudowanie obiektu sportowego na jednej czwartej powierzchni. W marcu 2012 roku radni z Komisji Ładu Przestrzennego zarekomendowali Radzie Warszawy odrzucenie wniosku dewelopera. Przez pierwszą dekadę XXI wieku klub był zawieszony, później reaktywowano go w 2009 roku. Na jakiś czas wznowił działalność, grał w lidze okręgowej. Rozpoczynał zmagania w B-klasie, sezon 2015/2016 zaczął w A-klasie, ale po 2. kolejce został wycofany z rozgrywek.
– Unexpected Funtain Occupation (UFO) to instalacja przypominająca statek kosmiczny, zbudowana na warszawskim placu Na Rozdrożu. 27 sierpnia 2011 r., rozpoczęła się likwidacja instalacji na fontannie. W jej miejscu utworzono klubokawiarnię, gdzie licznie przybywający goście mogli umoczyć nogi w basenie i wziąć udział w ciekawych wydarzeniach kulturalnych.
– Bar samoobsługowy „Gruba Kaśka” powstał w 1967 roku. Jego nazwa pochodzi od stojącego na przeciwko wodozbioru. Miejsce na stałe wpisało się w świadomość warszawiaków. Mimo, że bar nie funkcjonuje już od dawna, a w jego miejscu pojawiły się restauracje KFC i Pizza Hut, budynek nadal nazywany jest Grubą Kaśką. Okolica baru tętni życiem zwłaszcza wieczorami, kiedy można spotkać młodych ludzi bawiących się w Multipubie „Pod Grubą Kaśką”.
– Kino zostało zbudowane w 1960 roku. Jego cechą charakterystyczną była prostota i surowy wygląd. Dopiero po wejściu do środka można było podziwiać liczne mozaiki, dekoracje oraz dzieła sztuki. W kinie kręcone były również sceny do filmu Stanisława Barei „Brunet wieczorową porą”. Swoją działalność zakończyło w 2003 roku, a 5 lat później budynek został zburzony. Na jego miejscu powstała luksusowa Rezydencja Foksal.
– Fabryka znajdowała się na Woli i specjalizowała się w wyrobie różnego typu lamp oraz żarówek. Od swojego powstania w 1922 roku prężnie się rozwijała. W czasie II wojny światowej zakłady zostały opanowane przez Niemców. Do wyrobu lamp i żarówek powrócono w latach 50. Jak się później okazało, praca w fabryce wiązała się z dużym niebezpieczeństwem – niczego nieświadomi pracownicy wdychali bowiem trujące opary rtęci znajdującej się pod podłogą zakładów. „Róża Luksemburg” upadła w latach 90., a w 2011 roku budynek rozebrano.
– Wybudowana w 1925 roku. Była najmniejszą skocznią narciarską w Warszawie. Przetrwała jedynie do lat 70. W miejscu wieży i rozbiegu powstała część odbudowanego Zamku Ujazdowskiego. Obecnie jedyne, co przypomina o istnieniu skoczni, to archiwalne zdjęcia i stare zbocze zeskoku
– Uniwersam był czynny do ostatniego dnia 2015 roku, a więc nie doczekał swoich 40. urodzin. Budynek powstał w 1977 roku i przez 38 lat służył warszawiakom za miejsce handlowo-usługowe, w którym mieszkańcy Pragi mogli zrobić codzienne zakupy. Był to zarazem pierwszy tego typu budynek w stolicy, w którym wszystko było skupione pod jednym dachem. Wraz z rozwojem kapitalizmu handel przenosił się do sklepów wielkopowierzchniowych i galerii handlowych. Dzisiaj takie sklepy jak Uniwersam „Grochów” nie są w stanie się utrzymać. W 2016 Uniwersam został rozebrany, a w jego miejscu ma stanąć ośmiopiętrowy budynek z dwiema wieżami. Znajdzie się tam 460 mieszkań i centrum handlowe. Na elewacji zawisną zachowane neony Uniwersam „Grochów” oraz Praga Południe.
– Cedet powstał pod koniec lat 40. ubiegłego wieku. Wówczas był jednym z najnowocześniejszych budynków w Warszawie. Ten symbol nowoczesności w 1975 roku strawił pożar, remont trwał dwa lata. Potem budynek otrzymał nazwę Smyk. Po remoncie ma zachwycać jak dawny CDT. Projekt renowacji opracował Andrzej Chołdzyński, uczeń profesora Ihnatowicza, który zaprojektował budynek. Jak mówi, nowy Smyk będzie „kryształem zbudowanym z mniejszych kryształów”. W ubiegłym roku przedstawiciele dewelopera zapowiadali, że remont zakończy się jesienią 2017.
– brak opisu
– Pawilon Emilia, w którym znajdowało się Muzeum Sztuki Nowoczesnej, zostanie przeniesiony. Po interwencji społeczników kultowy dla niektórych obiekt, zostanie „przestawiony” przed Pałac Kultury. Na miejscu dawnego pawilonu ma natomiast stanąć 207-metrowy drapacz chmur. Wieżowiec wpisze się w „skyline” Warszawy i wypełni lukę między hotelem InterContinental a Warsaw Financial Center. Muzeum Sztuki Nowoczesnej, które znajdowało się w „Emilii”, swoją tymczasową siedzibę będzie miało w otwartym 25 marca 2017 Muzeum nad Wisłą. Potem zostanie przeniesione do nowej siedziby na placu Defilad.
– Biurowiec stojący niegdyś obok Rotundy został już całkowicie zburzony. W tym miejscu powstanie nowy wieżowiec, które według planów ma mieć między 80 a 90 metrów wysokości. Według dewelopera budynek będzie miał 28 tys. metrów kw powierzchni użytkowej. Większość zostanie przeznaczona na biura – 22 tys. mkw. znajdzie się także miejsce na niewielkie sklepiki i lokale gastronomiczne. W podziemiach powstanie także parking na 170 samochodów. Wieżowiec powstanie do 2018 roku.

Kamila Małocha/Aleksandra Podgórska (aip), Fot. NAC