Zmiany o charakterze systemowym, łączące regulacje ustawowe z poprawą działania instytucji to rozwiązania, proponowane przez autorów raportu „Jeszcze książka nie zginęła?” o stanie polskiego rynku książki, który zaprezentowano we wtorek.
Przygotowany przez Polską Sieć Ekonomii na zlecenie Instytutu Książki raport „Jeszcze książka nie zginęła? Raport o stanie polskiego rynku książki” zaprezentowano podczas wtorkowej konferencji prasowej. Udział w niej wzięli Grzegorz Jankowicz (dyrektor Instytutu Książki), Agata Diduszko-Zyglewska (przewodnicząca Zespołu ds. pola literackiego przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego) i Magdalena Hajduk-Dębowska (prezeska Polskiej Izby Książki). Celem raportu jest – czytamy w dokumencie – „opisanie rynku książki w Polsce z perspektywy strukturalnej oraz wskazanie mechanizmów, które mogłyby wspierać jego zrównoważony rozwój”.
Dokument omówili jego autorzy Jan Oleszczuk-Zygmuntowski (współprzewodniczący Polskiej Sieci Ekonomii) i Joanna Rachubik (ekonomistka na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW, członkini Polskiej Sieci Ekonomii). „Polski rynek książki znajduje się w kryzysie strukturalnym, charakteryzującym się postępującą oligopolizacją i zaburzeniem równowagi w łańcuchu wartości” – napisali w rozdziale „Kluczowe wnioski”. Jak podkreślili autorzy dokumentu, cztery największe firmy dystrybucyjne kontrolują ok. 80 proc. rynku hurtowego, co prowadzi do wypierania mniejszych podmiotów. Tracą one – zauważono – „możliwość konkurowania przez praktyki takie jak nieterminowe płatności, wymuszanie opłat dodatkowych oraz brak bezpłatnego dostępu do danych sprzedażowych własnych produktów”.
By naprawić sytuację na rynku książki, przekonują autorzy, konieczne są zmiany o charakterze systemowym, nie doraźnym, punktowym. Zmiana musi „łączyć regulacje ustawowe z poprawą działania instytucji i programów” – zaznaczono. Wśród proponowanych rozwiązań wymieniono: ustawę o ochronie rynku książki, w tym jednolitą cenę okładkową, obowiązek przekazywania danych rynkowych, utworzenie funduszu stabilizacyjnego oraz uznania certyfikowanych księgarni kameralnych za instytucje kultury. Ponadto wprowadzenie kodeksu dobrych praktyk rynku książki, postępowania wyjaśniające Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, reformę Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa, a także powołanie przez uczestników rynku książki Spółdzielni Księgarskiej.
„W ciągu ostatnich dwóch dekad kilkakrotnie zbliżaliśmy się do takiej sytuacji, w której wydawało się, że ustawa o książce zostanie wprowadzona. Co innego jednak dyskusje, co innego zaś konkretny dokument, do którego wszyscy mogą się odnieść” – powiedział dyrektor Instytutu Książki. „Zależało nam na zbadaniu kilku konkretnych kwestii (…) Uchwycenie całości procesów, które zachodzą w rynku książki. By nie badać ich punktowo, nie koncentrować się tylko na jednym obszarze, ale by potraktować tę całość tak, jak ona funkcjonuje, jako zestaw naczyń połączonych. Zależało nam, by sprawdzić kto i dlaczego w tych relacjach zajmuje pozycję dominującą, a kto podporządkowaną. Jak to wpływa na sposób funkcjonowania całości” – tłumaczył Jankowicz.
Wśród podstawowych problemów branży wymieniono m.in. wysokie rabaty oczekiwane przez podmioty dominujące w dystrybucji i sprzedaży, nieterminowe płatności i dodatkowe opłaty, nakładane jednostronnie przez sieci handlowe, ograniczanie dostępu do danych sprzedażowych, ograniczanie dostępności książek do wybranych kanałów sprzedaży, a także długie oczekiwanie na zwrot książek. Podkreślono, że inne kraje europejskie „dostosowały swój ekosystem prawno-regulacyjny” i cieszą się stabilnym rynkiem książki.
„Mamy wypracować to, jak w możliwie egalitarny sposób, obejmujący wszystkie ważne organizacje, instytucje, które powinny wziąć udział w tym procesie, możemy doprowadzić do tego, że (…) wszyscy zgodzimy się na pewne rozwiązania” – oceniła Agata Diduszko-Zyglewska, przewodnicząca Zespołu ds. pola literackiego przy resorcie kultury. „Zespół zajmie się konkretnymi rzeczami jak reforma systemu wypożyczeń bibliotecznych czy walka z piractwem internetowym (…) Wiele faktów z tego raportu jest nam znanych, natomiast to, że zostały poparte badaniem i, że to badanie będzie dla nas konkretnym punktem odniesienia, jest dla nas niezwykle cenne”.
Głos zabrała także Magdalena Hajduk-Dębowska, prezeska Polskiej Izby Książki. Przypomniała, że kierowana przez nią instytucja „w ciągu ostatnich 30 lat co najmniej czterokrotnie podejmowała walkę o reformę rynku książki”. „W związku z pojawieniem się raportu podejmuje kolejną próbę, z głębokim przekonaniem, że jest to ostatni moment na taką rozmowę” – zaznaczyła.
Raport „Jeszcze książka nie zginęła?” dostępny jest na stronie internetowej Instytutu Książki. (PAP)
