Wobec uporczywej walki komunistycznych władz z Kościołem, kard. Karol Wojtyła nie miał narzędzi, aby w pełni weryfikować informacje dot. oskarżeń duchownych o afery obyczajowe czy o współpracę z wrogą Kościołowi władzą – powiedział PAP historyk prof. Paweł Skibiński z Uniwersytetu Warszawskiego.

w poniedziałek w TVN24 reportażu Marcina Gutowskiego „Franciszkańska 3”, w którym opisane zostały przypadki trzech kapłanów: Bolesława Sadusia, Eugeniusza Surgenta i Józefa Loranca oraz reakcja na nie ówczesnego metropolity krakowskiego kard. Karola Wojtyły.

„W ramach logiki komunistycznego państwa, które walczyło z Kościołem ze względów ideologicznych, w celu zakładanej ateizacji społeczeństwa oraz ze względów politycznych, w celu usunięcia przeszkody utrudniającej komunistom dowolną manipulację społeczeństwem, w czasie PRL zmieniały się tylko metody walki, ale nie zmieniał się zasadniczy cel i wrogość przedstawicieli władz wobec Kościoła i katolików” – powiedział PAP prof. Skibiński.

Zaznaczył, że „w sferze religijnej rok 1956 był tylko pozorną odwilżą”. „To prawda, że z więzień zostali zwolnieni przetrzymywani tam z powodów politycznych księża, że wypuszczono z internowania prymasa kard. Stefana Wyszyńskiego, że zawarto nowe porozumienie między władzami komunistycznymi a Episkopatem Polski, ale ekipa gomułkowska, inspirowana z Moskwy, przy pierwszej okazji zaostrzyła politykę wobec Kościoła. Na przykład trzy lata po święceniach biskupich Karola Wojtyły, a jeszcze przed jego nominacją na ordynariusza krakowskiego, Sejm PRL 15 lipca 1961 r. podjął uchwałę o likwidacji nauczania religii w szkołach, mimo że przetrwało ono czasy stalinowskie. Ponadto, stosowano wobec Kościoła prowokacje oraz szykany administracyjne i finansowe” – zauważył prof. Skibiński. Jako przykład wskazał prowokację w parafii w Wierzbicy, gdzie wierni przez lata buntowali się przeciw biskupowi sandomierskiemu.

Historyk zaznaczył, że władze stosowały różne metody walki z Kościołem.

„Pierwsze lata działalności Karola Wojtyły jako biskupa pomocniczego przypadły na okres, kiedy komuniści podjęli szeroko zakrojoną akcję dyskredytacji duchowieństwa oraz dezintegracji środowiska kościelnego. Najbardziej spektakularna była sprawa tzw. +Zielonego zeszytu+ autorstwa ks. Leonarda Świderskiego, sekretarza biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka. Autor został ukarany karami kościelnymi i w związku z tym w rewanżu wziął udział w prowokacji SB. Zawarte w +Zielonym zeszycie+ jego rzekome wspomnienia były pornograficznym paszkwilem na biskupa wydanym przez SB i rozesłanym przez służby do wszystkich duchownych w kraju” – powiedział profesor. Dodał, że „weryfikacja fałszywych informacji przez prymasa Wyszyńskiego i kurię rzymską okazała się bardzo trudna, a w międzyczasie – w 1963 r. – pomówiony przez Świderskiego biskup zmarł”.

Jak podkreślił prof. Skibiński, władze w celu dezintegracji środowisk kościelnych rozbudowywały sieć tajnych współpracowników SB wśród duchowieństwa oraz świeckich działaczy katolickich.

„Stosowano także naciski administracyjne i finansowe np. poprzez odmowy wydawania zezwoleń na budowę nowych kościołów oraz nakładanie na +niepokorne parafie+ tzw. domiaru, czyli nadzwyczajnego kilkusetprocentowego podatku stosowanego zwykle do walki z rzemiosłem. Władze miały świadomość, że parafie jako podmioty nie prowadzące działalności gospodarczej nie będą miały z czego spłacać obciążeń fiskalnych” – zwrócił uwagę historyk. Dodał, że „władze stosowały także naciski osobiste poprzez szykanowanie np. rodzin kapłanów”.

Przyznał, że szykany przynosiły pewne efekty. „Istnieją dokumenty świadczące o tym, że poszczególne osoby z różnych środowisk katolickich oraz spośród duchowieństwa, w tym nawet niektórzy późniejsi biskupi – łamały się pod presją władz. Czasami szły na współpracę pod wpływem szantażu. Innym razem licząc na uzyskanie od władz ułatwień (np. paszportu) bądź korzyści materialnych. Natomiast mimo prowokacji i lokalnych sukcesów, Kościół katolicki w Polsce jako całość nie został zdezintegrowany przez SB” – zastrzegł prof. Skibiński.

Jak dodał, kard. Karol Wojtyła „miał świadomość, że część duchownych poszła na współpracę z aparatem władzy, ale nie miał narzędzi, aby zweryfikować wiedzę na temat konkretnych osób”.

„Kościół jako instytucja społeczna, nawet w sprzyjających okolicznościach politycznych, nie ma aparatu permanentnej weryfikacji otrzymywanych informacji. Tym bardziej w czasach komunistycznych szykan nie miał on możliwości weryfikacji informacji na temat oskarżeń o afery obyczajowe konkretnych duchownych, czy też faktu ich współpracy z władzą. Nie mógł również liczyć na jakąkolwiek współpracę ze strony wrogich mu struktur państwowych. W konsekwencji, wobec doniesień o przestępstwach duchownych, biskup nie był w stanie skorzystać z pomocy milicji czy prokuratury, które tego rodzaju informacje wykorzystałyby tylko do zwalczania Kościoła, a często nawet nagradzały wewnątrzkościelnych przestępców, rozmaitymi przywilejami i dobrami, kupując sobie ich lojalność, podobnie jak to czyniły w latach stalinowskich wobec księży patriotów, rekrutowanych nieraz spośród zdemoralizowanych duchownych” – powiedział historyk.

Wyjaśnił, że „naturalną reakcją obronną Kościoła na szykany ze strony władz PRL-u, było zamykanie się struktur kościelnych na świat”. „W praktyce oznaczało to zatrzymywanie dla siebie informacji na temat różnych duchownych. W przypadku, kiedy pochodziły one z zewnątrz Kościoła, wówczas najczęściej nie dawano im wiary traktując jako potencjalny atak, manipulację lub prowokację” – powiedział prof. Skibiński.

Zaznaczył, że „kard. Wojtyła teoretycznie mógł korzystać z narzędzi dyscyplinowania księży, jakimi dysponuje każdy ordynariusz diecezji w Kościele, ale w praktyce były one ograniczone z powodu działań władz komunistycznych”.

„Księdza podejrzanego o działania przeciwko Kościołowi kard. Wojtyła mógł np. odsunąć od funkcji kapłańskich, odesłać do klasztoru w celu nawrócenia bądź po prostu usunąć z terenu diecezji, której był ordynariuszem. W warunkach PRL-u każde z tych działań było jednak do pewnego stopnia iluzoryczne, ponieważ władze takich szkodliwych ludzi często wprost wspierały i nagradzały w postaci np. finasowania im dostatniego życia, co budziło jeszcze większe zgorszenie wśród wiernych. W związku z tym, Kościół chcąc ograniczyć szkodliwość działań podejrzanego kapłana często pozostawiał go w dawnym miejscu, uważając, że w ten sposób ma go przynajmniej pod pewną kontrolą” – wyjaśnił prof. Skibiński.

Wspomniał, że Kościół był w tamtych latach pozbawiony własnych mediów i stowarzyszeń katolickich, czyli zwyczajnych narzędzi wsparcia struktur kościelnych w ich działaniach ewangelizacyjnych.

Według historyka, najbardziej spektakularny konflikt władz komunistycznych z Kościołem katolickim w Polsce dotyczył obchodów milenijnych.

„Konflikt o interpretacje polskiej tożsamości i historii wokół tysiąclecia chrztu Polski czy – jak chcieli komuniści – tysiąclecia istnienia państwa polskiego, przypadł na pierwsze lata posługi biskupiej Karola Wojtyły jako ordynariusza krakowskiego” – zwrócił uwagę prof. Skibiński. (PAP)

Autor: Magdalena Gronek

Prof. Żukowska-Gardzińska: reportaż „Franciszkańska 3”, zapowiedziany jako obiektywne śledztwo, jest stronniczy

Reportaż Marcina Gutowskiego „Franciszkańska 3”, który został zapowiedziany jako obiektywne śledztwo dziennikarskie, jest stronniczy i stawia tezy, których nie dowodzą przedstawione w nim dokumenty i zeznania – powiedziała PAP prof. Dominika Żukowska-Gardzińska z Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego.

Prof. Żukowska-Gardzińska odniosła się do wyemitowanego w poniedziałek w TVN24 reportażu Marcina Gutowskiego „Franciszkańska 3”, w którym opisane zostały przypadki trzech kapłanów: Bolesława Sadusia, Eugeniusza Surgenta i Józefa Loranca oraz reakcja na nie ówczesnego metropolity krakowskiego kard. Karola Wojtyły.

W reportażu pojawiły się również wypowiedzi holenderskiego dziennikarza Ekke Overbeeka, autora książki „Maxima Culpa. Co kościół ukrywa o Janie Pawle II”.

„Materiał jest w moim odczuciu stronniczy, zawierający czasem ukrytą a czasem wyartykułowaną wprost tezę, że Karol Wojtyła, jako metropolita archidiecezji krakowskiej, wiedział o wielu przestępstwach księży i dokonał na tym polu wielu zaniechań, czego nie dowodzą przedstawione w materiale dokumenty i zeznania” – oceniła ekspertka.

„Nie chcę, żeby moja wypowiedź była odbierana jako obrona Karola Wojtyły przed atakiem, ponieważ mam intencję poszukiwania prawdy, niezależnie od tego, jaka miałaby być. To po prostu krytyczna analiza materiału, który w mojej ocenie ma wiele braków” – zastrzegła.

Ekspertka zaznaczyła, że „chociaż materiał został zapowiedziany jako obiektywne śledztwo dziennikarskie, które odsłoni nowe, nieznane dotąd fakty o tym, że Karol Wojtyła nie reagował na nadużycia seksualne podległych mu księży, to de facto bohaterem tego reportażu nie jest Karola Wojtyła, lecz dwaj księża, którzy w okresie, gdy był metropolitą, dopuścili się molestowania seksualnego małoletnich i zostali skazani oraz dwaj, które materiał przedstawia jako przestępców”.

Jak zaznaczyła, wszystkie przedstawione w materiale dokumenty i zeznania świadków dowodzą przestępstw nie Karola Wojtyły, lecz księży Eugeniusza Surgenta, Józefa Loranca – których przestępstwa zostały osądzone przez władzę świecką i którzy odbyli karę więzienia, oraz ks. Bolesława Sadusia – co do którego materiały dowodowe nie są do końca potwierdzone i pewne oraz kard. Adama Sapiehy, który został w materiale oskarżony o molestowanie seksualne kleryków.

„Jeśli chodzi o kard. Sapiehę, to źródłem, na które powołuje się Gutowski są świadectwa dwóch księży, z których jeden jest sam przestępcą seksualnym. Materiały archiwalne jasno pokazują, że to nie jest wiarygodny świadek. Dodatkowo, w czasie kiedy kard. Sapieha żył, te oskarżenia były znane Służbie Bezpieczeństwa i nie zostały przez komunistyczne władze wykorzystane przeciwko niemu. Nawet bezpieka nie uznała ich za wiarygodne. To rodzi pytanie, dlaczego autorzy materiału na ich podstawie przekazali całej Polsce tezę, że kard. Sapieha był seksualnym przestępcą?” – pytała prof. Żukowska-Gardzińska.

Jej zdaniem, równie nieuprawniona jest stawiana przez Gutowskiego teza, że Karol Wojtyła, jako wychowanek Sapiehy, „został przesiąknięty atmosferą tolerancji dla seksualnych nadużyć i w związku z tym później nie reagował na nie odpowiednio”.

„Jestem daleka od twierdzenia, że nie powinniśmy badać archiwów i docierać do materiałów, które mogą rzucić nowe światło na przeszłość kard. Wojtyły, również w kontekście nadużyć seksualnych duchownych, ale w przypadku +Franciszkańskiej 3+ uważam, że mamy do czynienia z ich nadinterpretacją, a teza o tym, że Wojtyła tuszował pedofilię nie znajduje potwierdzenia w przedstawionych materiałach” – stwierdziła.

Odniosła się także do przedstawionej w reportażu sprawy ks. Bolesława Sadusia, który miał wykorzystywać seksualnie małoletnich, a następnie zostać przez kard. Wojtyłę wysłany do Austrii. „Narracja jest zbudowana na opiniach świadków. Jednak w materiale mamy wiele niedomówień i pytań bez odpowiedzi. Dlaczego nie pada pytanie do aktualnego proboszcza parafii austriackiej, czy tamtejszego Kościoła o ślady przestępstw seksualnych ks. Sadusia w nowej parafii, skoro zdobyte do tej pory źródła nie są jeszcze pełne?” – mówiła.

Wątpliwości ekspertki budzi także fakt pokazania w filmie, że Karol Wojtyła wyjeżdża od ks. Sadusia z grubą kopertą pieniędzy. „Autor nie sili się na zadanie pytania, dla kogo były te pieniądze czy jak zostały wydane? Nie ma wyjaśnienia, że według relacji wielu świadków Karol Wojtyła jako kardynał żył bardzo ubogo. Ani próby zweryfikowania, czy te pieniądze nie były na przykład przeznaczone dla polskiej opozycji antykomunistycznej, a przecież przekazywanie pieniędzy dla podziemia za pośrednictwem ludzi Kościoła było w naszej historii częstą praktyką. Wprowadzenie tego wątku nie jest jasne i może wiązać się z sugestią, że pewnie kard. Wojtyła, lub nawet szerzej instytucja Kościoła, czerpał z tej znajomości korzyści finansowe i – w domyśle – dlatego krył sprawcę” – oceniła.

Prof. Żukowska-Gardzińska przypomniała, że w przypadkach księży Surgenta i Loranca teza, że kard. Wojtyła dopuścił się zaniedbań, jest nieuprawniona. „Redaktor filmu i osoby komentujące materiał doskonale wiedzą o tym, że Wojtyła podjął przewidziane w prawie kanonicznym kroki wobec tych księży i ukarał ich zgodnie ze swoimi kompetencjami. Mimo to wciąż stawiają tezę, że celowo dokonywał zaniechań, bo chciał ukryć te sprawy przed opinią publiczną” – zastrzegła.

Prof. Żukowska-Gardzińska podkreśliła, że materiał filmowy jest skierowany do szerokiego grona odbiorców, którzy najczęściej nie są w stanie zweryfikować przedstawionych faktów lub nie chcą samodzielnie analizować źródeł.

„Filmy takie jak +Franciszkańska 3+ są bardzo potrzebne. Jednak mam w stosunku do takich materiałów wymaganie, aby nie były przygotowane w sposób stronniczy, aby bardziej stawiały pytania, niż ferowały wyroki. Prawdopodobnie jeszcze wiele materiałów czeka na odkrycie, a metodologia badań historycznych polega na krzyżowym zderzaniu ze sobą różnych świadectw. Tym bardziej, że mówimy o czasach PRL, kiedy trwała systemowa walka z Kościołem i SB preparowała na temat księży różne materiały” – zastrzegła.

Zdaniem Żukowskiej-Gardzińskiej, mamy dziś problem z właściwą oceną działań Karola Wojtyły, ponieważ na jego ówczesne decyzje i działania nakładamy filtr współczesnej wiedzy i standardów.

„Mam wrażenie, że jesteśmy jako społeczeństwo w trudnym procesie. W czasie pontyfikatu Jana Pawła II w zasadzie bezkrytycznie podchodziliśmy do jego nauczania i decyzji. Następnie otworzyliśmy się na możliwość krytykowania go, a obecnie przechodzimy przez etap totalnej negacji i kultury unieważniania. Oznacza to, że wystarczy jeden, w dodatku nie do końca dobrze udowodniony i sprawdzony temat – czyli teza, że Wojtyła wiedział o pedofilii księży i ją tolerował w imię obrony Kościoła – żeby unieważnić cały pontyfikat i całe dobro, które się w jego czasie zadziały” – oceniła.

Według Żukowskiej-Gardzińskiej, ten proces jest potrzebny polskiemu społeczeństwu po to, by zacząć na poważnie rozmawiać o tym, czym dla nas jest dziedzictwo Jana Pawła II.

„Dlatego szalenie ważne jest, by jak najszybciej i najrzetelniej zbadać temat podejścia Karola Wojtyły do problemu pedofilii, ale bez stawiania wyjściowej tezy” – dodała.(PAP)

Autor: Iwona Żurek

Kard. Dziwisz: Nie wolno patrzeć z obojętnością na deptanie świętości

Nie wolno nam milczeć, nie wolno patrzeć z obojętnością na deptanie świętości, na opluwanie proroka naszych czasów – napisał kard. Stanisław Dziwisz w oświadczeniu dotyczącym papieża Jana Pawła II.

Oświadczenie zostało w czwartek opublikowane na stronie Archidiecezji Krakowskiej, a były osobisty sekretarz Jana Pawła II odczytał je podczas liturgii stacyjnej w kościele Matki Bożej Dobrej Rady w Krakowie.

„Nie mogę milczeć wobec ataków na Jana Pawła II, które w ostatnich dniach dokonują się na oczach opinii publicznej. Z bólem muszę powiedzieć, że przybierają one na sile, zmierzając do podeptania pamięci o wszystkim, co Świętemu Papieżowi zawdzięcza Polska, i do zniszczenia jego dziedzictwa” – podkreślił kard Dziwisz.

Metropolita senior krakowski zapytał w oświadczeniu: „komu na tym zależy i kto pod przykrywką dążenia do prawdy i obrony bezbronnych manipuluje faktami, wprowadza konflikty do naszego społeczeństwa, pogłębia podziały i zdezorientowanie wielu ludzi, którzy nie rozumieją, do czego ma doprowadzić szarganie dobrego imienia świętego Jana Pawła II?”.

„Świat patrzy dziś na nasz naród ze zdumieniem, zszokowany tym, w jaki sposób spełniają się nad Wisłą słowa Ewangelii: +Żaden prorok nie jest mile widziany w swojej ojczyźnie+” – zaznaczył Dziwisz.

„Chcę powiedzieć dziś z całą mocą: niszczenie zbiorowej pamięci prowadzi do samounicestwienia narodu, do odebrania jego tożsamości, od wieków budowanej na wartościach Ewangelii” – wskazał b. sekretarz papieża.

Zaapelował do „wszystkich ludzi dobrej woli”: „Nie wolno nam milczeć, nie wolno patrzeć z obojętnością na deptanie świętości, na opluwanie proroka naszych czasów. Przyszedł dla nas czas próby. To czas sprawdzianu, czy jesteśmy wierni dziedzictwu, które pozostawił nam Jan Paweł II swoim nauczeniem i posługą, cierpieniem i modlitwą”.

„Trzeba nam dziś zdawać egzamin z miłości i wdzięczności Ojcu Świętemu za wolność, za podtrzymywanie wiary i budzenie nadziei, za jego życie, bez reszty oddane Bogu i umiłowanej ojczyźnie” – podkreślił kard. Dziwisz.

W poniedziałek TVN24 wyemitowało reportaż Marcina Gutowskiego „Franciszkańska 3” poświęcony kwestii tego, co papież Jan Paweł II wiedział o przypadkach pedofilii wśród księży. Opisane zostały w nim przypadki trzech księży: Bolesława Sadusia, Eugeniusza Surgenta i Józefa Loranca oraz reakcja na nie ówczesnego metropolity krakowskiego kard. Karola Wojtyły. W reportażu pojawiły się również wypowiedzi holenderskiego dziennikarza Ekke Overbeeka, autora książki „Maxima Culpa. Co kościół ukrywa o Janie Pawle II”.

W odpowiedzi na ten reportaż Sejm przyjął w czwartek uchwałę w sprawie obrony dobrego imienia św. Jana Pawła II.(PAP)

Autor: Rafał Grzyb

rgr/ mir/