83 lata temu, 1 września 1939 r., wojska niemieckie bez wypowiedzenia wojny przekroczyły o świcie na całej niemal długości granice Rzeczypospolitej, rozpoczynając tym samym pierwszą kampanię II wojny światowej. Osamotnione w walce Wojsko Polskie nie mogło skutecznie przeciwstawić się agresji Niemiec i sowieckiej inwazji przeprowadzonej później, 17 września. Konsekwencją stał się IV rozbiór Polski dokonany przez Hitlera i Stalina.
„Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem. Celem musi być nie dotarcie do jakiejś oznaczonej linii, lecz zniszczenie żywej siły. Nawet gdyby wojna miała wybuchnąć na Zachodzie, zniszczenie Polski musi być pierwszym naszym zadaniem. Decyzja musi być natychmiastowa ze względu na porę roku. Podam dla celów propagandowych jakąś przyczynę wybuchu wojny. Mniejsza z tym, czy będzie ona wiarygodna, czy nie. Zwycięzcy nikt nie pyta, czy powiedział prawdę, czy też nie. W sprawach związanych z rozpoczęciem i prowadzeniem wojny nie decyduje prawo, lecz zwycięstwo. Bądźcie bez litości, bądźcie brutalni” – słowa te wypowiedział Adolf Hitler na naradzie dowódców w przededniu podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow.
Wojska niemieckie rozpoczęły działania zbrojne 1 września 1939 r. o godzinie 4.35 od zbombardowania Wielunia. Atak ten nastąpił kilka minut przed salwami pancernika „Schleswig-Holstein” oddanymi w kierunku Westerplatte.
Strona niemiecka przystępując do wojny z Polską, wystawiła 1 850 tys. żołnierzy, 11 tys. dział, 2 800 czołgów i 2000 samolotów. Wojsko Polskie dysponowało dwukrotnie mniejszą liczbą żołnierzy (950 tys.), ponad dwukrotnie mniejszą liczbą dział (4,8 tys.), czterokrotnie mniejszą liczbą czołgów (700) i pięciokrotnie mniejszą liczbą samolotów (400). Przewaga niemiecka na głównych kierunkach uderzeń była jeszcze większa.
Niemiecki plan ataku na Polskę przewidywał wojnę błyskawiczną, której celem miało być przełamanie polskiej obrony, a następnie okrążenie i zniszczenie głównych sił przeciwnika. Wojska niemieckie miały przeprowadzić koncentryczne uderzenie ze Śląska, Prus Wschodnich i Pomorza Zachodniego w kierunku Warszawy.
Niemieckie plany zakładały osiągnięcie w ciągu tygodnia linii Narwi, Wisły oraz Sanu i zniszczenia armii polskiej.
Sytuację militarną Polski pogarszała długość granicy z Niemcami, która po zajęciu przez III Rzeszę Moraw i wkroczeniu niemieckich wojsk na Słowację, liczyła ok. 1600 km. Umożliwiało to zaatakowanie Polski z zachodu, północy i południa.
Przygotowując plany obrony dowództwo polskie nie przesunęło wojsk na linię Narwi, Wisły i Sanu, z punktu widzenia wojskowego najkorzystniejszą, ale zgrupowało większe siły w rejonach przygranicznych.
Zdecydowano się na takie posunięcie z powodów politycznych. Nie chciano bowiem oddawać bez walki Pomorza i Śląska, obawiając się, że Niemcy po zajęciu tych terenów zakończą działania militarne oświadczając, iż naprawione zostały w ten sposób „krzywdy” wyrządzone przez Traktat Wersalski i zwrócą się następnie o międzynarodową mediację. Obawiano się także tego, że przemarsz niemieckiej armii przez polskie terytorium opuszczone przez Wojsko Polskie bardzo źle wpłynie na morale społeczeństwa i złamie w nim wolę walki.
Wojska niemieckie od samego początku walk odnosiły sukcesy. Luftwaffe po zdobyciu panowania w powietrzu rozpoczęło bombardowanie szlaków komunikacyjnych, zgrupowań polskich wojsk, a także dokonywało nalotów na miasta. Wojska pancerne wspierane przez piechotę przełamywały polskie linie obrony i wychodziły głęboko na tyły. Strona niemiecka miała nie tylko przewagę liczebną, ale dysponowała również nowocześniejszym uzbrojeniem i sprzętem.
Ogólnej sytuacji nie mogły zmienić pojedyncze punkty oporu, takie jak Westerplatte, które trwały w bohaterskiej walce.
3 września związane z Polską układami sojuszniczymi Wielka Brytania i Francja przekazały władzom III Rzeszy ultimatum, w którym domagały się od Niemiec natychmiastowego wstrzymania działań wojennych i wycofania swoich wojsk z terytorium Polski.
Po jego odrzuceniu rządy obu państw przystąpiły do wojny z Niemcami. Tym samym Hitlerowi nie udała się izolacja konfliktu polsko–niemieckiego i powtórzenie scenariusza z Monachium.
Pomimo wypowiedzenia wojny Niemcom wojska brytyjskie i francuskie nie podjęły jednak żadnych efektywnych działań militarnych przeciwko III Rzeszy. Polska pozostała więc w konflikcie z Niemcami osamotniona.
Niemały wpływ na decyzję Londynu i Paryża miała wiedza na temat treści tajnego protokołu układu Ribbentrop – Mołotow z 23 sierpnia 1939 r., dotyczącego podziału terytorium Polski pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Sowieckim.
Inną kwestią jest to, iż zarówno Francja, jak i wielka Brytania, nie były przygotowane we wrześniu 1939 r. do wojny z Niemcami. Odpowiedź na pytanie, jaki byłby efekt podjętej pomimo tego ofensywy przeciwko Niemcom na Zachodzie pozostanie w sferze spekulacji.
Po wygranej bitwie granicznej wojska niemieckie zaczęły coraz bardziej zagrażać stolicy. W nocy z 4 na 5 września rozpoczęto ewakuację urzędów centralnych i rządowych. 6 września Warszawę opuścił rząd i marszałek Edward Rydz-Śmigły, który przeniósł swoją kwaterę do Brześcia nad Bugiem.
Walczące oddziały rozkazem Naczelnego Wodza miały tworzyć linię obrony wzdłuż Narwi, Wisły i Sanu.
8 września pierwsze oddziały niemieckie dotarły pod Warszawę, której obroną kierowali gen. Walerian Czuma i prezydent Stefan Starzyński, pełniący funkcję cywilnego dowódcy obrony stolicy.
Uderzenie Niemców na Warszawę zatrzymane zostało na pewien czas dzięki wielodniowej bitwie nad Bzurą (9-18 września), największej w czasie kampanii wrześniowej, w której udział wzięły wycofujące się z Wielkopolski i Kujaw armie „Poznań” i „Pomorze” pod dowództwem gen. Tadeusza Kutrzeby.
Pomimo tego, iż bitwa ta zakończyła się klęską wojsk polskich, to niewątpliwie opóźniła kapitulację Warszawy i wiążąc wojska niemieckie umożliwiła wycofanie się polskich oddziałów do Małopolski Wschodniej.
17 września, łamiąc obowiązujący polsko-sowiecki pakt o nieagresji, na teren Rzeczypospolitej wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Niemcy od kilkunastu dni ponaglali już Sowietów, ażeby zajęli obszary uznane w pakcie Ribbentrop-Mołotow za ich strefę interesów. Stalin zwlekał jednak z podjęciem decyzji, czekając na to, jak zachowają się wobec niemieckiej agresji na Polskę Wielka Brytania i Francja, a także przyglądając się temu, jak silny opór Niemcom stawia polskie wojsko.
Siły Armii Czerwonej skierowane przeciwko Rzeczypospolitej wynosiły w sumie ok. 1,5 miliona żołnierzy, ponad 6 tys. czołgów i ok. 1800 samolotów.
W reakcji na sowiecką agresję 17 września wieczorem Naczelny Wódz wydał następujący rozkaz: „Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony albo próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami – bez zmian. Miasta, do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii”.
Władze polskie wzywając do unikania walki z Armią Czerwoną nie uznały jej wkroczenia za powód do wypowiedzenia wojny i nie zerwały stosunków dyplomatycznych z Moskwą. Zaistniała sytuacja zadecydowała o tym, iż w nocy z 17 na 18 września prezydent Ignacy Mościcki wraz z rządem polskim i korpusem dyplomatycznym przekroczył granicę rumuńską, planując przedostanie się do Francji.
Razem z nimi terytorium polskie opuścił Naczelny Wódz marszałek Edward Rydz-Śmigły.
Pomimo wkroczenia wojsk sowieckich do Polski i ewakuacji najwyższych władz Rzeczypospolitej walki trwały nadal.
Od 17 września pod Tomaszowem Lubelskim armie „Kraków” i „Lublin” toczyły bój z Niemcami usiłując przedostać się na tzw. przedmoście rumuńskie. 20 września, po wyczerpaniu amunicji, skapitulowały.
22 września, po wielodniowej walce z Niemcami, dowódca obrony Lwowa gen. Władysław Langner poddał miasto Sowietom.
Do 28 września broniła się Warszawa, a do 2 października załoga Helu.
6 października zakończyła walkę ostatnia duża polska formacja – Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie”, dowodzona przez gen. Franciszka Kleeberga, która przedzierając się w kierunku stolicy toczyła boje i z Wehrmachtem i z Armią Czerwoną.
Ogromnie ważną kwestią w obliczu przegranej wojny stawało się zachowanie ciągłości istnienia i działania struktur państwowych. Dlatego też, wobec internowania przedstawicieli najwyższych władz Rzeczypospolitej w Rumunii, prezydent Ignacy Mościcki na podstawie art. 13 Konstytucji kwietniowej z 1935 r. zdecydował się na ustąpienie ze swego urzędu i wyznaczenie następcy w osobie Władysława Raczkiewicza.
30 września nowy prezydent, przebywający we Francji, powołał rząd, na czele którego stanął gen. Władysław Sikorski.
Kampania rozpoczęta we wrześniu 1939 r. zakończyła się dla Polski klęską. Samotnie walczące z niemiecką i sowiecką potęgą wojska polskie nie mogły liczyć w niej na zwycięstwo. W tej sytuacji, jak powiedział w jednym z wywiadów prof. Marian Zgórniak, nawet „gdyby na miejscu Rydza-Śmigłego był Aleksander Macedoński, też by tej kampanii nie wygrał”.
Straty po stronie polskiej wynosiły ok. 200 tys., w tym 70 tys. poległych.
Do niemieckiej niewoli wziętych zostało ponad 400 tys. żołnierzy, w tym ponad 10 tys. oficerów.
Straty niemieckie wynosiły ok. 45 tys. poległych i rannych żołnierzy.
Ponadto armia niemiecka straciła ok. 1000 czołgów i samochodów pancernych oraz blisko 700 samolotów. Były to straty poważne i stanowiły ponad 30 proc. stanu bojowego.
W walkach z Armią Czerwoną zginęło ok. 2,5 tys. polskich żołnierzy, a ok. 20 tys. było rannych i zaginionych. Do niewoli sowieckiej dostało się ok. 200 tys. żołnierzy, w tym ponad 10 tys. oficerów. Straty sowieckie wynosiły ok. 3 tys. zabitych i 6-7 tys. rannych.
Ok. 70 tys. żołnierzy polskich przekroczyło granicę Rumunii i Węgier, natomiast na Litwę i Łotwę przedostało się ok. 18 tys.
W czasie wrześniowych walk wojska niemieckie postępowały z wyjątkowym okrucieństwem. Lotnictwo atakowało ludność cywilną, a Wehrmacht na zdobytych terenach dokonywał masowych egzekucji. Przykładem tego typu zbrodniczych działań były wydarzenia w Bydgoszczy, gdzie tylko 9 września rozstrzelano 400 Polaków.
Od początku działań zbrojnych Niemcy rozpoczęli także brutalne prześladowania ludności żydowskiej.
W sumie w wyniku niemieckich represji we wrześniu 1939 r. zginęło co najmniej 16 tys. osób.
Wkraczająca na ziemie Rzeczypospolitej Armia Czerwona zachowywała się równie bestialsko. W Grodnie po zajęciu miasta Sowieci wymordowali ponad 300 jego obrońców. Przykładów tego typu morderstw popełnianych na polskich wojskowych, policjantach i cywilach jest wiele, m.in. na Polesiu (150 oficerów) czy w okolicach Augustowa (30 policjantów).
Kampania wrześniowa jest i z pewnością długo jeszcze będzie tematem wielu sporów i dyskusji. Dyskusji, które nie toczą się na temat tego, czy Polska miała szansę na sukces w tym konflikcie, ale dotyczą geopolitycznych przesłanek klęski z 1939 r. i jej militarnych uwarunkowań.
Prof. Marian Zgórniak oceniając działania marszałka Rydza-Śmigłego i ministra spraw zagranicznych Józefa Becka z 1939 r., wyraził następującą opinię: „Nie popełnili błędu, ponieważ w okolicznościach, w jakich przyszło im działać, nie było w zasadzie lepszego wyjścia. Nie byli geniuszami, ale zrobili lepiej lub gorzej to, co do nich należało. Historia obeszła się z nimi okrutnie, ale taki jest już los polityków, którzy przegrali. Oczywistym ich sukcesem stało się to, że wojna Hitlera z Polską nie stała się wojną lokalną. Stała się początkiem wielkiej wojny, w której Zachód walczył również o Polskę. W chwili gdy we wrześniu 1939 roku przegrywała Polska, przegrywała także Europa”.
Historycy zgodni są najczęściej co do tego, iż żołnierz polski walczył dobrze. Dezercje z pola walki czy niesubordynacja należały do rzadkości.
„Stawiając czoło blitzkriegowi przez pięć tygodni w osamotnieniu – stwierdzał prof. Norman Davies – armia polska spisała się lepiej niż połączone siły brytyjskie i francuskie w roku 1940. Polacy spełnili swój obowiązek”.
O waleczności Polaków we wrześniu 1939 r. prof. Paweł Piotr Wieczorkiewicz pisał, iż „w ekstremalnie trudnych warunkach były przykłady graniczącego z fanatyzmem bohaterstwa: walka załóg Węgierskiej Górki, Borowej Góry i Wizny, obrona Warszawy, Lwowa i Wybrzeża, postawa Wołyńskiej BK w pierwszych dwóch dniach wojny, szaleńcza odwaga kawalerzystów gen. Abrahama w odwrocie znad Bzury, bitność 11 Karpackiej DP w Lasach Janowskich, odporność 1 DPLeg., zwanej przez Niemców z szacunkiem „żelazną”, odyseja zgrupowania KOP i GO „Polesie” i oczywiście twarda postawa 10 Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej”.
Analizując błędy popełnione w czasie kampanii wrześniowej część historyków zwraca uwagę na zbyt wczesne przeniesienie kwatery Naczelnego Wodza z Warszawy do Brześcia oraz przedwczesne opuszczenie stolicy przez prezydenta i rząd.
Niektórzy surowo oceniają działania samego marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, a szczególnie jego decyzję o przekroczeniu granicy rumuńskiej i opuszczeniu walczących wciąż jeszcze wojsk.
Wspomniany już prof. Wieczorkiewicz w artykule „Wrzesień 1939 – próba nowego spojrzenia” zarzucał Naczelnemu Wodzowi m.in.„karygodny wręcz sposób wdrożenia planu wojny w życie”.
„Plan wojny – pisał Wieczorkiewicz – nie dość, że ogólnikowy i nierozpracowany w kolejnych stadiach, marszałek co gorsza otoczył niezrozumiałym wręcz nimbem tajemnicy nie tylko wobec własnego sztabu (…) Kolejnym błędem stała się, również wyniesiona z wojny 1920 roku, skrajna wręcz centralizacja dowodzenia (…) Efektem, już w trakcie kampanii, stały się ingerencje Rydza-Śmigłego w rozkazodawstwo na poziomie dywizji i brygad, niemal zawsze spóźnione i nieadekwatne do sytuacji. Stało się tak, ponieważ, jak zauważa trafnie płk Porwit, „marszałek wziął na siebie obowiązki ponad siły, i to bez prawidłowej pomocy sztabu”. Co gorsza, czego można było i należało się spodziewać, naczelny wódz, w warunkach rwącej się łączności pozbawiony najdalej po kilku dniach możliwości realnej komunikacji z podwładnymi, utracił praktycznie możliwość kierowania operacjami”.
Cytowany płk Marian Porwit, jeden z dowódców obrony Warszawy w 1939 r., oceniając kampanię wrześniową stwierdził, iż „została przegrana nie na miarę sił zbrojnych państwa o trzydziestopięciomilionowej ludności, zwłaszcza jeśli idzie o charakter i rozmiar walk”.
Jednym z kluczowych pytań pojawiających się przy rozważaniach na temat 1 września 1939 r. jest pytanie dotyczące tego, czy Polska mogła wówczas uniknąć wojny z Niemcami.
Marszałek Edward Rydz-Śmigły tuż po wrześniowej klęsce odpowiedział nie następująco: „Polska wojny uniknąć nie mogła, jeśli nie chciała skończyć w niesławie. Poniosła i ponosi olbrzymie ofiary, ale dała początek wojnie wyzwoleńczej spod supremacji niemieckiej”.
Naczelny Wódz z 1939 r. nie miał najmniejszych wątpliwości, że przyjęcie pierwszych żądań stawianych przez Hitlera wobec Polski spowodowałoby pojawienie się następnych, dotyczących nie tylko Gdańska czy Pomorza, ale także Śląska i Poznańskiego. Celem tej taktyki było, zdaniem marszałka Rydza-Śmigłego, doprowadzenie do „zupełnego zniszczenie niepodległości Polski i całkowitego podporządkowania jej Niemcom”. (PAP)
(arch.)
Reparacje dzielą Polaków
Połowa badanych uważa, że Polska powinna się domagać reparacji od Niemców za straty spowodowane II wojną światową. Tak wynika z badania przeprowadzonego przez IBRiS na zlecenie „Rzeczpospolitej”.
Czwartkowa „Rz” publikuje wyniki badania IBRiS, które wskazują, że 51,1 proc. pytanych uważa, że Polska powinna się domagać od Niemców finansowego zadośćuczynienia za straty wojenne. Nie widzi takiej potrzeby 41,5 proc. ankietowanych, a 7,5 proc. nie ma na ten temat zdania.
Z badań wynika, że „zwolennikami żądania reparacji są głównie stronnicy obozu rządzącego (92 proc.) i tylko co piąty zwolennik opozycji”. „To głównie mieszkańcy małych miast (56 proc.), mający rodziny wielodzietne (80 proc.), osoby najsłabiej wykształcone – 68 proc., ponadto emeryci (63 proc.) i renciści (94 proc.)” – czytamy w gazecie.
Sondaż przeprowadzono 26-27 sierpnia 2022 r. metodą CATI na ogólnopolskiej próbie 1000 osób. (PAP)
Ekspert: reparacje są właściwym sposobem zakończenia wrogości, po ich wypłaceniu można pójść dalej
Reparacje wojenne są właściwym sposobem, by ci którzy spowodowali cierpienia i ci, którzy ich doznali, mogli zakończyć wrogość i pójść dalej – powiedział PAP dr Luke Moffett z Queen’s University Belfast, którego głównym obszarem badawczym są reparacje wojenne.
Odnosząc się do polskich roszczeń wobec Niemiec, uważa on, że staraniom o ich uzyskanie powinny towarzyszyć równolegle presja dyplomatyczna i ścieżka prawna. Jak wskazuje badacz „taka presja może przynieść powodzenie, czego dowodzi przykład Namibii, która dostała od Niemiec odszkodowania za ludobójstwo, choć formalnie nie było ku temu podstaw prawnych”.
Dr Moffett przypomina, że w zeszłym roku, po kilku latach negocjacji, Niemcy zgodziły się zapłacić odszkodowania Namibii za dokonane w latach 1905-08 ludobójstwo plemion Herero i Nama, choć miało to miejsce zanim jeszcze stworzono konwencję w sprawie ludobójstwa, zatem formalnie nie było podstaw prawnych do stwierdzenia, że nastąpiła ta zbrodnia.
„Jednak wskutek politycznej presji Niemcy doszli do wniosku, że należy tę sprawę zamknąć, co pokazuje, że takie kwestie można rozwiązywać nawet jeśli nie ma podstawy prawnej, jeśli tylko jest polityczna wola” – konkluduje dr Moffett.
Dr Moffett zgadza się z tym, że wskutek II wojny światowej Polska miała gorsze „szanse życiowe” i konsekwencje doznanych wówczas zniszczeń na wielu obszarach są nadal widoczne. Zarazem wskazuje, że stanowisko Niemiec jest takie, iż porozumienie kończące wojnę zostało zawarte i Niemcy nie będą przyjmować żadnych dalszych roszczeń do tego traktatu pokojowego, w którym ustalono wszystkie rzeczy. Dlatego też konieczna jest „presja dyplomatyczna”.
„Nie sądzę, żeby sprawa przed międzynarodowym trybunałem miała duże szanse na sukces, bo musiałoby zostać wykazane, że istnieje podstawa prawna do wypłacenia reparacji, a to wymagałoby zmiany traktatu pokojowego. Traktat pokojowy jest pewnego rodzaju kontraktem i obie strony musiałyby się zgodzić na jego zmianę, a nie sadzę, by Niemcy chciały to zrobić. To nie jest tylko sprawa prawna, ale też polityczna i musi być duża presja na Niemcy” – uważa Moffett. „I taka presja może przynosić efekt” – dodał.
Z roszczeniami występuje też od lat Grecja, ale jak uważa ekspert, przypadek Polski jest trudniejszy ze względu na późniejsze porozumienia – władz PRL z NRD i PRL z RFN – a także ze względu na fakt, że Grecja nie była stroną bezpośrednią porozumienia pokojowego po II wojnie światowej. Zaznacza jednak, że Niemcy co do zasady nie chcą – podobnie zresztą jak Wielka Brytania – by sprawy z przeszłości były objęte reparacjami, gdyż ustanowiłoby to precedens, który zachęcałby następnych do podobnych roszczeń.
Dr Moffett wskazuje, że reparacje wojenne mają długą historię i sięgają czasów wczesnej starożytności. Różne formy odszkodowań za zniszczenia wojenne stosowali starożytni Egipcjanie i Sumeryjczycy, a następnie starożytni Grecy. Praktykę nakładania reparacji na przegranych, nakładając ciężkie warunki pokoju po wojnach punickich z Kartaginą, ustanowili starożytni Rzymianie, którzy traktowali to zarówno jako sposób ustanowienia podległości ze strony przegranych, jak i zabezpieczania pokoju. Reparacje stosowano także w kolejnych wiekach, z tym, że cały czas były one ustalane jednostronnie, przez zwycięską stronę w wojnie.
„Natomiast w prawie międzynarodowym praktyka reparacji sformalizowana została w ciągu ostatnich nieco ponad stu lat, gdy większy akcent położono na multilateralizm. Zarówno Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej i jego następca, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości stwierdziły, że jeśli państwa popełniają bezprawne czyny, powinny naprawić ich konsekwencje, tak jak to możliwe, zatem mają obowiązek płacenia reparacji” – mówi Luke Moffett.
Dodaje on, że praktyka reparacji nie ogranicza się do państw, bo też w społecznościach, które nie były zorganizowane jako państwa, jak plemiona, które kończąc konflikt i nie chcąc, by był on kontynuowany, uzgadniały jakąś formę kompensacji.
„Więc nie jest to tylko prawo międzynarodowe – reparacje według mnie są sposobem na to, by ci, którzy doznali cierpień i ci, którzy je spowodowali, zakończyli wrogość i mogli pójść dalej” – podkreśla.
Z Londynu Bartłomiej Niedziński (PAP)
Westerplatte – symbol polskiego oporu we wrześniu ’39
Salwami artyleryjskimi z morza oraz lądu i bombardowaniem z powietrza 1 września 1939 r. o świcie zaatakowana została załoga Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Jej bohaterska walka – do 7 września – stała się symbolem polskiego oporu przeciwko niemieckiej agresji i ważnym składnikiem narodowej tradycji.
Na mocy kończącego I wojnę światową Traktatu Wersalskiego Gdańsk stał się Wolnym Miastem pod kontrolą Ligi Narodów. Wobec ograniczonego dostępu do portu gdańskiego Polsce przyznano prawo utworzenia składnicy przeznaczonej do przeładunku materiałów wojskowych.
Rada Ligi Narodów jako miejsce składnicy wyznaczyła półwysep Westerplatte, znajdujący się u wejścia do portu w Gdańsku. Od 1926 r. stacjonował tam polski oddział wartowniczy w sile około 90 żołnierzy. W latach 30., wraz z rozbudową portu w Gdyni, znaczenie Westerplatte dla transportu broni i amunicji malało, rosła natomiast jego rola polityczna.
Dojście do władzy w Niemczech w 1933 r. Adolfa Hitlera i wzrost aktywności nazistów na terenie Gdańska wymagały stałego podkreślania polskiej obecności u ujścia Wisły. Wobec zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej i narastającego zagrożenia ze strony Niemiec, na Westerplatte prowadzono rozbudowę systemu obronnego. Wybudowano pięć wartowni oraz nowoczesny budynek koszar. Potajemnie powiększano załogę i sprowadzano dla niej dodatkowe uzbrojenie. Placówka miała odeprzeć ewentualny atak Niemców i stawiać opór przez sześć godzin – do momentu nadejścia odsieczy.
1 września 1939 roku załoga Westerplatte liczyła nieco ponad 200 osób. Byli to specjalnie dobierani ze względu na warunki psychofizyczne żołnierze. Dysponowali oni 160 karabinami, 40 karabinami maszynowymi, czterema moździerzami kal. 81 mm, dwoma działkami przeciwpancernymi kal. 37 mm i jedną armatą kal. 75 mm. Niemcy rzucili do walki około 4000 żołnierzy, 65 dział (w tym zwłaszcza potężną artylerię pokładową pancernika „Schleswig – Holstein”), ponad 100 karabinów maszynowych i blisko 50 samolotów.
Pierwszy strzał z broni ręcznej przy murze okalającym polską składnicę padł o 4.17. Postawiona w stan gotowości załoga nie dała się zaskoczyć. Gdy o 4.45 (wedle dziennika pokładowego o 4.48) artyleria szkolnego pancernika “Schleswig-Holstein” oddała pierwsze salwy, podkomendni mjr. Henryka Sucharskiego byli w istotnej części na stanowiskach.
Od pierwszych chwil obrońcy Westerplatte znajdujący się w wysuniętych placówkach, umocnionych wartowniach i w koszarach musieli nieustannie odpierać szturmy. Niemcy prowadzili huraganowy ostrzał artyleryjski. 2 września załoga przeżyła morderczy nalot bombowców nurkujących „Ju-87” (stukasów). Ze względu na ciągłe zaangażowanie w walkę pogłębiało się wyczerpanie obrońców. Każdego dnia przybywało ofiar – ogółem poległo 15 żołnierzy, a rany odniosło około 30. Stan rannych pogarszał się, brakowało odpowiedniego wyposażenia medycznego.
Komendant Westerplatte, major Henryk Sucharski, jako jedyny z załogi wiedział, że odsiecz, na którą czekano, nie nadejdzie. Został o tym poinformowany 31 sierpnia przez podpułkownika Wincentego Sobocińskiego z Komisariatu RP w Gdańsku. Jednocześnie ppłk Sobociński wyznaczył zadanie utrzymania placówki nie przez sześć, ale przez 12 godzin.
W ciągu kolejnych dni obrony między majorem Sucharskim a jego zastępcą, kapitanem Franciszkiem Dąbrowskim, zarysowała się różnica zdań co do sensu kontynuowania walki. Sucharski czuł się odpowiedzialny za życie podkomendnych i był świadom beznadziejności położenia. Już 2 września miał skłaniać się do poddania Westerplatte. Prawdopodobnie przeszedł załamanie nerwowe. W tej sytuacji faktyczne dowództwo objął kapitan Dąbrowski. Ufał on w rychłą pomoc z zewnątrz, zwłaszcza od chwili przystąpienia do wojny Wielkiej Brytanii i Francji 3 września. Uważał, że żołnierze powinni walczyć tak długo, jak tylko się da.
Rankiem 7 września major Sucharski zadecydował o zaprzestaniu walki. Przyjmujący kapitulację dowódca sił niemieckich gen. Friedrich Georg Eberhardt, w dowód uznania dla męstwa obrońców, przyznał Sucharskiemu prawo noszenia w niewoli oficerskiej szabli.
Heroiczny wizerunek walczących budowały w społecznej świadomości komunikaty nadawane przez Polskie Radio we wrześniu 1939 r.: „Westerplatte broni się nadal. Naczelny Wódz pozdrawia bohaterską załogę”.
Legenda zmagań na Westerplatte została utrwalona m.in. przez wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (1939), książkę Melchiora Wańkowicza (1959), film w reżyserii Stanisława Różewicza (1967) oraz pomnik odsłonięty na miejscu walk w roku 1966.
(arch.)
Kalendarium II wojny światowej
1 września 1939 r. niemiecki atak na Polskę rozpoczął najbardziej niszczycielską i krwawą wojnę w dziejach ludzkości. Jej wybuch był efektem odbudowy mocarstwowej pozycji Rzeszy, prowadzonej przez rządzącego Niemcami od 1933 r. Adolfa Hitlera.
1939:
1 września
Napaść Niemiec na Polskę (ataki na Wieluń i Westerplatte), dokonana bez wypowiedzenia wojny.
3 września
Francja i Wielka Brytania (oraz Australia, Nowa Zelandia i Indie) wypowiedziały wojnę III Rzeszy. Konflikt z Polską przekształcił się w wojnę światową.
6 września
Wojska francuskie rozpoczęły ograniczoną ofensywę na przedpolu Linii Zygfryda. Działania zostały zakończone sześć dni później.
9 września
Armie „Poznań” i „Pomorze” dowodzone przez gen. Tadeusza Kutrzebę rozpoczęły ofensywę, która przeszła do historii jako bitwa nad Bzurą. Była to jedyna do 1941 r. większa operacja zaczepna przeprowadzona przez wojska alianckie.
12 września
Uczestnicy francusko-brytyjskiej konferencji polityczno-wojskowej w Abbeville podjęli decyzję o wstrzymaniu alianckich działań zaczepnych na froncie zachodnim. Władze RP nie zostały o tym poinformowane.
17 września
Napaść Związku Sowieckiego na Polskę.
28 września
Podpisany został akt kapitulacji Warszawy. W Moskwie ministrowie spraw zagranicznych Niemiec J. von Ribbentrop i ZSRS W. Mołotow podpisali niemiecko-sowiecki układ „o granicy i przyjaźni”.
30 września
Urząd prezydenta RP objął Władysław Raczkiewicz. Nowym premierem został mianowany gen. Władysław Sikorski.
2 października
Kapitulacja Rejonu Umocnionego „Hel” – zakończenie walk na Wybrzeżu. W rejonie Kocka początek ostatniej bitwy kampanii polskiej.
5 października
W Warszawie Hitler odebrał defiladę oddziałów Wehrmachtu.
W nocy z 5 na 6 października zakończyły się walki pod Kockiem.
22 listopada
Rząd RP przeniósł się z Paryża do Angers.
30 listopada
Agresja Związku Sowieckiego na Finlandię.
1940
5 marca
Na wniosek szefa NKWD Ławrientija Berii Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło uchwałę o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych przebywających w sowieckich obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej. W wyniku tej decyzji zgładzono ok. 22 tys. obywateli polskich.
12 marca
Podpisanie traktatu pokojowego kończącego wojnę sowiecko-fińską.
28 marca
Ogłoszono tzw. deklarację londyńską, w której Wielka Brytania i Francja zobowiązały się do niezawierania separatystycznego pokoju.
8 kwietnia
U wybrzeży Norwegii okręt podwodny ORP „Orzeł” zatopił niemiecki transportowiec „Rio de Janeiro” szykujący się do ataku na Norwegię.
9 kwietnia
Niemcy zaatakowały Danię i Norwegię.
10 maja
Niemcy zaatakowały Holandię, Belgię i Luksemburg. Początek ofensywy wojsk niemieckich we Francji. W Wielkiej Brytanii powołano rząd jedności narodowej z Winstonem Churchillem na czele.
15 maja
Kapitulacja wojsk holenderskich.
19 maja
Naczelnym dowódcą francuskich sił zbrojnych w miejsce gen. Maurice’a Gamelina został gen. Maxime Weygand. Niemcy zajęli Amiens.
21 maja
Wojska niemieckie dotarły do kanału La Manche.
26 maja–4 czerwca
Ewakuacja wojsk brytyjskich w rejonie Dunkierki.
28 maja
Kapitulacja wojsk belgijskich.
10 czerwca
Włochy wypowiedziały wojnę Francji i Wielkiej Brytanii.
14 czerwca Wojska niemieckie wkroczyły do Paryża.
15 czerwca
Armia Czerwona wkroczyła do Wilna i Kowna.
16 czerwca
Premierem rządu francuskiego został marszałek Philippe Pétain. Armia Czerwona wkroczyła do Tallina i Rygi.
17 czerwca
Marszałek Philippe Pétain zwrócił się do Niemiec o zawieszenie broni.
18 czerwca
Gen. Charles de Gaulle wygłosił na antenie radia BBC przemówienie do narodu francuskiego, w którym wezwał do dalszej walki.
22 czerwca
Kapitulacja Francji wobec Niemiec.
24 czerwca
Kapitulacja Francji wobec Włoch.
27 czerwca
Wojska sowieckie zajęły należącą do Rumunii Besarabię i północną Bukowinę.
3 lipca
Litwa została wcielona do ZSRS. Łotwa i Estonia anektowano w sierpniu 1940 r.
1 sierpnia
Rozkaz Adolfa Hitlera dotyczący zwiększenia ataków lotniczych i morskich na Wielką Brytanię.
8 sierpnia
Początek zmasowanych niemieckich ataków lotniczych na Anglię. Bitwa o Anglię trwała do 31 października 1940 r.
16 września
Wojska włoskie zdobyły Sidi Barrani w Egipcie.
27 września
Niemcy, Włochy i Japonia podpisały pakt trójstronny. Zgodnie z jego postanowieniami Japonia uznawała prawo Niemiec i Włoch do ustanowienia nowego ładu w Europie. Z kolei Niemcy i Włochy uznawały prawo Japonii do ustanowienia nowego ładu w Azji.
28 października
Atak wojsk włoskich na Grecję.
9 grudnia
Początek brytyjskiej kontrofensywy w Egipcie, zakończonej w lutym 1941 r. zdobyciem Cyrenajki.
17 grudnia
Adolf Hitler podpisał plan wojny ze Związkiem Sowieckim, oznaczony kryptonimem Barbarossa.
1941:
11 lutego
Lądowanie pierwszych oddziałów niemieckich w Afryce Północnej.
11 marca
Prezydent Franklin D. Roosevelt podpisał ustawę Lend-Lease.
28 marca
Ofensywa wojsk niemieckich w Afryce Północnej.
6 kwietnia
Atak wojsk niemieckich na Jugosławię i Grecję.
10 kwietnia
Proklamowanie niepodległego państwa chorwackiego.
13 kwietnia
Sowiecko-japoński pakt o nieagresji.
27 kwietnia
Wojska niemieckie wkroczyły do Aten.
10 maja
Ucieczka Rudolfa Hessa, zastępcy Adolfa Hitlera, do Wielkiej Brytanii.
18 maja
Kapitulacja wojsk włoskich w Etiopii.
20 maja
Początek niemieckiego desantu na Kretę.
22 czerwca
Początek niemieckiej agresji na Związek Sowiecki.
12 lipca
Podpisanie sowiecko-brytyjskiego układu wojskowego.
30 lipca
W Londynie gen. Władysław Sikorski podpisał z ambasadorem ZSRS Iwanem Majskim polsko-sowiecki układ o wspólnej walce przeciwko III Rzeszy.
12 sierpnia
Winston Churchill i Franklin D. Roosevelt podpisali na pokładzie brytyjskiego pancernika „Prince of Wales” tzw. Kartę Atlantycką.
14/15 sierpnia
Pierwszy masowy nalot brytyjskich bombowców na Niemcy.
9 września
Początek niemieckiej blokady Leningradu.
30 września
Początek niemieckiej ofensywy na Moskwę.
16 października
Rząd ZSRS i korpus dyplomatyczny przeniosły się z Moskwy do Kujbyszewa.
19 października
W Moskwie ogłoszono stan oblężenia.
27 listopada
W rezultacie brytyjskiej ofensywy przerwane zostało oblężenie Tobruku.
28 listopada
Kapitulacja ostatnich oddziałów włoskich w Afryce Wschodniej.
4 grudnia
Gen. Władysław Sikorski i Józef Stalin podpisali w Moskwie polsko-sowiecką deklarację o walce z Niemcami.
6 grudnia
Początek kontrofensywy Armii Czerwonej w rejonie Moskwy. Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Węgrom, Rumunii i Finlandii.
7 grudnia
Japoński atak na amerykańską bazę morską Pearl Harbour.
8 grudnia
Japonia wypowiedziała wojnę Stanom Zjednoczonym, Wielkiej Brytanii, Australii i Kanadzie.
11 grudnia
Niemcy i Włochy wypowiedziały Stanom Zjednoczonym wojnę.
1942:
1 stycznia
W Waszyngtonie 26 państw podpisało Deklarację Narodów Zjednoczonych (wśród nich Polska).
9 stycznia
Początek ofensywy Armii Czerwonej, która do końca lutego odrzuciła wojska niemieckie ok. 400 km na zachód od Moskwy.
20 stycznia
Na konferencji w Wannsee pod Berlinem Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) przedstawił plan „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, którego konsekwencją było rozpoczęcie masowej eksterminacji Żydów w całej Europie okupowanej przez Niemców.
21 stycznia
Początek kontrofensywy wojsk niemieckich w Afryce Północnej.
15 lutego
Wojska japońskie zdobyły Singapur.
19 lutego
Japończycy zbombardowali australijskie miasto Darwin; zginęło 250 osób.
7 marca
Wojska japońskie zdobyły Rangun w Birmie.
16 marca
Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Lublinie, wysyłając transporty Żydów do obozu śmierci w Bełżcu. Wydarzenia te zapoczątkowały Akcję Reinhardt – systematyczną zagładę Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa.
10 kwietnia
Kapitulacja oddziałów amerykańskich na półwyspie Bataan (Filipiny).
4–8 maja
Bitwa na Morzu Koralowym.
6 maja
Wojska japońskie zajęły całe Filipiny.
26 maja
Początek ofensywy wojsk niemieckich i włoskich w Afryce Północnej.
3–7 czerwca
Bitwa o Midway.
21 czerwca
Wojska niemieckie zajęły Tobruk.
25 czerwca
Wojska niemieckie przekroczyły granice Egiptu.
28 czerwca
Rozpoczęcie niemieckiej ofensywy w południowo-wschodniej Rosji.
4 lipca
Wojska niemieckie zdobyły Sewastopol.
16 lipca
Rozpoczęła się obława Vel d’Hiv, największe masowe aresztowanie francuskich Żydów, zorganizowane przez niemieckie władze okupacyjne i kolaboracyjne.
19 sierpnia
Początek walk o Stalingrad.
31 sierpnia
Ruszyła niemiecka ofensywa na Aleksandrię (załamała się 2 września).
23 października
Początek zwycięskiej ofensywy wojsk brytyjskich w Afryce Północnej (El Alamein).
7/8 listopada
Lądowanie wojsk alianckich w Maroku i Algierii.
11 listopada
Wojska niemieckie wkroczyły do nie okupowanej części Francji.
13 listopada
Wojska brytyjskie zajęły Tobruk.
19 listopada
Armia Czerwona rozpoczęła kontrofensywę na południu Rosji.
1943:
14–25 stycznia
Spotkanie Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta w Casablance. Wśród omawianych spraw m.in. decyzja o nasileniu bombardowań na Niemcy oraz kwestia przeniesienia działań wojennych na teren Europy.
18 stycznia
Przerwanie blokady Leningradu.
23 stycznia
Wojska niemieckie i włoskie opuściły Trypolis.
2 lutego
Kapitulacja wojsk niemieckich pod Stalingradem. Do niewoli sowieckiej wziętych zostało ponad 90 tys. żołnierzy niemieckich, feldmarszałek Friedrich von Paulus oraz 20 generałów.
18 lutego
Minister propagandy Joseph Goebbels w przemówieniu wygłoszonym w berlińskim Pałacu Sportu ogłosił rozpoczęcie wojny totalnej.
28 lutego
Norweskie siły specjalne zniszczyły wytwórnię ciężkiej wody w Telemarku, opóźniając tym samym niemieckie prace nad bombą atomową.
13 kwietnia
Władze niemieckie na konferencji prasowej w Berlinie ujawniły odkrycie masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez NKWD w Katyniu. Dwa dni później władze ZSRS zaprzeczyły niemieckim twierdzeniom. Wydarzenia te zostały wykorzystane przez Kreml do zerwania stosunków z rządem RP, który domagał się wyjaśnienia okoliczności zbrodni.
19 kwietnia
Początek Powstania w Getcie Warszawskim.
12–13 maja
Kapitulacja wojsk niemieckich i włoskich w Afryce Północnej.
12-25 maja
Rozmowy Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta w Waszyngtonie: decyzja o lądowaniu wojsk alianckich na południu Włoch, przełożenie inwazji we Francji na 1944 r.
5 lipca
Początek nieudanej niemieckiej ofensywy pod Kurskiem – największa bitwa pancerna II wojny światowej.
10 lipca
Lądowanie wojsk alianckich na Sycylii.
12 lipca
Kapitulacja Syrakuz. Początek kontrofensywy Armii Czerwonej w rejonie Orła.
24–30 lipca
Masowe naloty alianckie na Hamburg.
25 lipca
We Włoszech Benito Mussolini został odsunięty od władzy przez Wielką Radę Faszystowską i aresztowany.
3 sierpnia
Ofensywa Armii Czerwonej w rejonie Biełgorodu.
14–24 sierpnia
Rozmowy Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta w Quebec m.in. na temat inwazji we Francji (Operacja „Overlord”).
23 sierpnia
Armia Czerwona zajęła Charków.
3 września
Lądowanie wojsk brytyjskich w Kalabrii.
8 września
Ogłoszenie zawieszenia broni z Włochami.
12 września
Niemieccy spadochroniarze uwolnili więzionego w Gran Sasso Benito Mussoliniego.
13/14 września
Oddziały Wolnych Francuzów wylądowały na Korsyce, którą zajęły 5 października.
19/20 września
Wojska alianckie zdobyły Sardynię.
26 września
Armia Czerwona odzyskała Smoleńsk.
13 października
Włoski rząd Pietra Badoglia wypowiedział wojnę Niemcom.
23 października
Ofensywa Armii Czerwonej nad Dnieprem.
25 października
Armia Czerwona zdobyła Dniepropietrowsk.
3 listopada
Wojska sowieckie odzyskały Kijów.
22–26 listopada
Konferencja w Kairze z udziałem Winstona Churchilla, Franklina D. Roosevelta oraz Czang Kaj-szeka.
28 listopada–1 grudnia
Konferencja Wielkiej Trójki w Teheranie: Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin.
1944:
3 stycznia
Armia Czerwona przekroczyła granicę polsko-sowiecką z 1939 r. w okolicach miasta Sarny.
17 lutego
Likwidacja kotła pod Białą Cerkwią i Korsuniem – straty niemieckie: ok. 55 tys.
20–25 lutego
Masowe naloty amerykańskie na Niemcy, tzw. Big Week.
4 marca
Początek ofensywy wojsk sowieckich na Ukrainie.
5 marca
Rozpoczęcie operacji alianckiej w Birmie.
19 marca
Początek niemieckiej okupacji Węgier.
24 marca
Wielka ucieczka z niemieckiego obozu dla lotników w Żaganiu.
12 maja
Armia Czerwona w wyniku ofensywy rozpoczętej 5 maja zajęła Krym. Wojska alianckie przełamały we Włoszech tzw. Linię Gustawa.
18 maja
Oddziały 2. Korpusu Polskiego zdobyły ruiny klasztoru benedyktynów na Monte Cassino.
4 czerwca
Do Rzymu wkroczyły oddziały amerykańskie.
6 czerwca
Siły zbrojne alianckich państw zachodnich rozpoczęły największą w czasie II wojny światowej operację desantową – lądowanie w Normandii. Była ona częścią operacji „Overlord” otwierającej drugi front w Europie.
23–24 czerwca
Armia Czerwona rozpoczęła operację białoruską.
20 lipca
Nieudany zamach na Adolfa Hitlera w jego kwaterze polowej w Prusach Wschodnich w Wilczym Szańcu.
1 sierpnia
Wybuch Powstania Warszawskiego.
15 sierpnia
Lądowanie wojsk alianckich w południowej Francji.
15–22 sierpnia
1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka stoczyła bitwę pod Falaise.
24 sierpnia
Wyzwolenie Paryża przez wojska amerykańskie, siły Wolnej Francji i francuski ruch oporu.
25 sierpnia
Rumunia wypowiada wojnę Niemcom.
26 sierpnia
Bułgaria ogłosiła wystąpienie z wojny i neutralność.
29 sierpnia
Wybuch powstania na Słowacji.
4 września
Wojska alianckie zajęły Antwerpię.
5 września
Związek Sowiecki wypowiedział wojnę Bułgarii.
8 września
Bułgaria wypowiedziała wojnę Niemcom.
9 września
Zakończenie stanu wojny Związku Sowieckiego z Bułgarią. Niemcy wystrzeliły na Londyn pierwsze rakiety V2.
11 września
Wojska amerykańskie przekroczyły granicę Niemiec.
11–16 września
Konferencja w Quebec z udziałem Winstona Churchilla i Franklina D. Roosevelta: m.in. omówienie kwestii okupacji Niemiec.
17–26 września
Operacja powietrzno-desantowa sił alianckich w Holandii (Operacja „Market Garden”).
19 września
Podpisanie zawieszenia broni między Związkiem Sowieckim a Finlandią.
30 września
Ze stanowiska Naczelnego Wodza został odwołany gen. Kazimierz Sosnkowski. Na jego miejsce nominowano przebywającego w Warszawie gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”.
13 października
Wojska brytyjskie i greckie wkroczyły do Aten.
15 października
Regent Węgier Miklós Horthy ogłosił zawieszenie broni z aliantami.
16 października
W wyniku puczu wspieranego przez Niemcy władzę na Węgrzech przejął Ferenc Szálasi, przywódca strzałokrzyżowców węgierskich faszystów.
20 października
Armia Czerwona wspólnie z oddziałami jugosłowiańskimi wkroczyła do Belgradu.
22–25 października
Flota amerykańska odniosła zwycięstwo nad flotą japońską w rejonie Filipin.
28 października
Bułgaria podpisała zawieszenie broni z aliantami.
29/30 listopada
Pierwszy wielki nalot amerykańskich bombowców na Tokio.
16 grudnia
Początek niemieckiej ofensywy w Ardenach.
1945:
12 stycznia
Rozpoczęła się zimowa ofensywa Armii Czerwonej.
23 stycznia
Wojska alianckie przekroczyły Ren.
24 stycznia
Armia Czerwona doszła do Odry.
4–11 lutego
Konferencja „Wielkiej Trójki” w Jałcie: Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt, Józef Stalin.
13 lutego
Wojska sowieckie zajęły Budapeszt.
13–14 lutego
Naloty alianckie na Drezno.
3 marca
Finlandia wypowiedziała wojnę Niemcom.
9/10 marca
Nalot amerykańskich bombowców na Tokio. Według niektórych szacunków w ataku zginęło ok. 100 tys. mieszkańców miasta.
1 kwietnia
Inwazja wojsk amerykańskich na Okinawę.
5 kwietnia
Związek Sowiecki wypowiedział pakt o nieagresji z Japonią.
13 kwietnia
Armia Czerwona zajęła Wiedeń.
16 kwietnia
Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę na Berlin.
19/20 kwietnia
Wojska amerykańskie zajęły Lipsk.
21 kwietnia
Oddziały 2. Korpusu Polskiego wyzwoliły Bolonię.
25 kwietnia
W Torgau nad Łabą doszło do spotkania Armii Czerwonej z wojskami amerykańskimi i brytyjskimi.
26 kwietnia
Wojska 2. Frontu Białoruskiego zdobyły Szczecin. W San Francisco rozpoczęły się obrady konferencji założycielskiej Narodów Zjednoczonych.
28 kwietnia
Włoscy partyzanci rozstrzelali Benito Mussoliniego.
30 kwietnia
W Berlinie samobójstwo popełnił Adolf Hitler.
2 maja
Dowódca obrony Berlina gen. Helmuth Weidling wydał rozkaz zaprzestania walki. SS-Obergrupenfuehrer Karl Wolff podpisał akt kapitulacji wojsk niemieckich we Włoszech.
4 maja
Admirał Hans-Georg von Friedeburg podpisał akt kapitulacji wojsk niemieckich w Holandii, Danii, Norwegii i północnych Niemczech.
5 maja
Wybuch powstania w Pradze. Oddziały Brygady Świętokrzyskiej NSZ wyzwoliły niemiecki obóz koncentracyjny dla kobiet w Holiszowie (Czechy), uwalniając ok. 700 więźniarek. Do niewoli wzięto ok. 200 esesmanów.
6 maja
1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka zajęła Wilhelmshaven. Armia Czerwona po długim oblężeniu zdobyła Festung Breslau.
7 maja
W kwaterze głównej gen. Dwighta D. Eisenhowera w Reims gen. Alfred Gustaw Jodl, w obecności przedstawicieli czterech mocarstw alianckich, podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec.
8 maja
Na żądanie Stalina kapitulacja Niemiec została powtórzona. W Karlhorst, na przedmieściach Berlina, marszałek Georgij Żukow, któremu towarzyszyli brytyjski marszałek lotnictwa Arthur Tedder, amerykański generał Karl Spaatz oraz generał francuski Jean de Lattre de Tassigny, o godz. 22.30 przyjął bezwarunkową kapitulację niemieckich sił zbrojnych od feldmarszałka Wilhelma Keitla. W Moskwie, ze względu na dwugodzinną różnicę czasu, był już 9 maja.
10 maja
Armia Czerwona zdobyła Pragę.
14 maja, 16/17 maja
Ciężkie naloty amerykańskich bombowców na Nagoję.
23/24 maja
W wyniku nalotu amerykańskich bombowców na Tokio zniszczona została znaczna część miasta.
5 czerwca
Podpisanie Deklaracji Berlińskiej.
22 czerwca
W Moskwie odbyła się parada zwycięstwa. Zakończenie walk na Okinawie.
26 czerwca
Przedstawiciele 50 państw podpisali w San Francisco Kartę Narodów Zjednoczonych.
17 lipca–2 sierpnia
Konferencja „Wielkiej Trójki” w Poczdamie: Winston Churchill (później zastąpił go Clement Attlee), Harry Truman i Józef Stalin.
2 sierpnia
Największy nalot II wojny światowej: 800 superfortec B-29 zbombardowało cztery największe miasta Japonii.
6 sierpnia
Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hiroszimę.
8 sierpnia
Związek Sowiecki wypowiedział wojnę Japonii. Armia Czerwona wkroczyła do Mandżurii i Korei.
9 sierpnia
Amerykanie zrzucili bombę atomową na Nagasaki.
10 sierpnia
Rząd japoński zwrócił się do aliantów z propozycją kapitulacji.
15 sierpnia
Cesarz Japonii Hirohito wygłosił przemówienie radiowe, w którym zaapelował do narodu o zaprzestanie walki.
2 września
Bezwarunkowa kapitulacja Japonii. Skapitulowały ostatnie garnizony japońskie.(PAP)
Autor: Michał Szukała
szuk/ skp/