Chociaż rok 2023 zdominowały dwa wydarzenia – rosyjska agresja przeciwko Ukrainie i wojna Izraela z Hamasem w Strefie Gazy – na świecie wybuchały nowe czy nasilały się dawne wojny i konflikty. Początek 2024 roku – wskutek azerskiej ofensywy z września tego roku – może jednak zakończyć ciągnący się od dekad konflikt o Górski Karabach.
Zgodnie z definicją działającego przy Uniwersytecie w Uppsali w Szwecji programu gromadzenia danych związanych z przemocą zorganizowaną (UCDP) wojną określa się konflikt, wskutek którego w ciągu roku kalendarzowego śmierć poniosło ponad 1000 osób. W 2023 roku na Ukrainie zginęło co najmniej 1500 cywili. Brak oficjalnych danych dotyczących strat wśród żołnierzy obu stron uniemożliwia ich dokładne określenie, jednak zgodnie z szacunkami w kończącym się roku mogło ich zginąć od 30 do 95 tys. W ciągu roku rozciągnięta na ok. 1000 km linia frontu na Ukrainie niemal się nie zmieniła, a pod okupacją Rosji nadal znajduje się ok. 20 proc. terytorium Ukrainy.
Jednymi z ważniejszym epizodów trwającej od 24 lutego 2022 roku pełnowymiarowej wojny były w 2023 r. walki wokół Bachmutu, zniszczenie tamy na Dnieprze w Nowej Kachowce, rozpoczęcie ukraińskiej kontrofensywy czy działania Kijowa na Morzu Czarnym. Wojna przybrała charakter pozycyjny, a wśród podnoszonych przez ekspertów i polityków obaw dotyczących ukraińskich wysiłków znalazły się problemy z mobilizacją czy brak sprzętu i amunicji. Do wojny pomiędzy Izraelem i Hamasem doszło w następstwie ataku palestyńskiej organizacji terrorystycznej na znajdujących się na terenie Izraela cywili.
Od 7 października w Strefie Gazy zginęło ponad 22 tys. osób, a podczas ataku Hamasu na Izrael – ok. 1200. W walkach prowadzonych w kontrolowanej przez Hamas enklawie, których celem jest według rządu Izraela zniszczenie tej organizacji i uwolnienie porwanych zakładników, zginęło ok. 170 izraelskich żołnierzy. Naloty Izraela doprowadziły do dramatycznej sytuacji humanitarnej w odciętej od świata enklawie. Tel Awiw w trakcie trwania wojny jedynie kilka razy zezwolił na wwiezienie do Gazy paliwa, wody czy żywności, które – jak podaje strona izraelska – trafiają ostatecznie w ręce terrorystów z Hamasu. Wojna domowa w Birmie trwa od 2021 roku, kiedy to wojskowy reżim obalił demokratycznie wybrany rząd noblistki Aung San Suu Kyi. W 2023 roku obszar kontrolowany przez armię zmniejszył się do ok. 40 proc. powierzchni kraju.
W październiku rozpoczęła się ofensywa rebeliantów, w ramach której zajęto co najmniej 80 baz junty i kilka miast. Walki pochłonęły w mijającym roku ok. 15 tys. ofiar. Wojna w Sudanie pomiędzy siłami zbrojnymi a milicją Sił Szybkiego Wsparcia (RSF) Mohammeda Hamdana Dagalo z Darfuru – rywalizującymi siłami reżimu wojskowego – wybuchła w kwietniu. Do tej pory zginęło w niej co najmniej 12 tys. osób. Około 7 mln mieszkańców liczącego przed wojną 50 mln osób kraju opuściło swoje domy, w tym 1,5 mln wyjeżdżając za granicę. Chartum – stolica Sudanu – został wskutek walk zniszczony i splądrowany. Również w kwietniu wybuchła wojna w Amharze – jednym z dziewięciu regionów administracyjnych Etiopii. Region ten został zaatakowany przez armię etiopską w celu rozbrojenia milicji Fano i włączenia oddziałów do regularnych wojsk kraju, co spotkało się z oporem amharskiej milicji.
W sierpniu rząd Etiopii ogłosił sześciomiesięczny stan wyjątkowy, nakładając ograniczenia na zgromadzenia publiczne, posiadanie broni i media. W 2023 roku wskutek walk i przemocy zginęło w kraju ok. 3,5 tys. osób. W Somalii – państwie od lat niszczonym przez przemoc i epidemie – konflikty pochłonęły w 2023 roku co najmniej 1,3 tys. ofiar cywilnych. Pomimo początkowych sukcesów wymierzonej w islamistyczną organizację Asz-Szabab ofensywy armii, grupa zdołała nasilić ostrzały Mogadiszu – stolicy Somalii – oraz ataki na somalijskich polityków. W Syrii – gdzie wojna trwa już ponad dekadę – siły lojalne wobec prezydenta Baszara al-Asada kontrolują w 2023 roku większość kraju. Grupy rebeliantów nadal jednak utrzymują obszary na północy państwa, w tym w prowincji Idlib. Znaczna część północno-wschodniej Syrii znajduje się pod kontrolą władz kurdyjskich, w które – przy pomocy oddziałów arabskich – stale uderza armia turecka, określająca je jako część terrorystycznej Partii Pracujących Kurdystanu (PKK). Według Syryjskiego Obserwatorium Praw Człowieka w Syrii zginęło w tym roku 941 cywili.
Z początkiem 2024 roku swoje istnienie zakończy nieuznawana na świecie Republika Górskiego Karabachu, o którą od ponad 30 lat konflikt toczą władze Armenii i Azerbejdżanu. We wrześniu armia azerbejdżańska przeprowadziła błyskawiczną ofensywę przeciwko ormiańskim separatystom; w jej wyniku ormiańskie władze złożyły broń, a region opuściło ponad 100 tys. osób, czyli niemal wszyscy mieszkańcy. W walkach zginęło ok. 400 żołnierzy i 30 cywili. W mijającym roku nadal trwały walki z islamistami na zachodzie Afryki – w tym w Nigerii, Mali, Burkina Faso czy Nigrze – starcia rządu z rebeliantami w Demokratycznej Republice Konga, czy mniejsze walki – ograniczone zawieszeniem broni – w Libii czy Jemenie. W Meksyku nieustannie prowadzona jest wojna wymierzona w przemysł narkotykowy, a w okolicach granicy Kolumbii z Wenezuelą swoją walkę prowadzą w dżungli i we wsiach lokalne partyzantki.
Jakub Bawołek (PAP)
jbw/ adj/