W najbliższą niedzielę (23 lutego) w Niemczech odbędą się wybory do Bundestagu. Według opublikowanego we wtorek sondażu YouGov skrajnie prawicowa Alternatywa dla Niemiec (AfD) może liczyć na 20 proc. głosów i jest aktualnie drugą siłą polityczną. Wyprzedza ją tylko chadecja (CDU/ CSU) z 27 proc. poparcia. Jeżeli AfD utrzyma swoje obecne notowania do czasu wyborów, będzie miała dwa razy więcej deputowanych w Bundestagu niż w obecnej kadencji.

Powstała w 2013 r. AfD dzięki swojej retoryce zyskała z czasem na popularności. W 2024 r. niemiecki kontrwywiad zaklasyfikował partię jako ugrupowanie podejrzewane o sympatie prawicowo-ekstremistyczne, natomiast jej landowe struktury na wschodzie Niemiec – w Saksonii, Turyngii i Saksonii-Anhalcie są jednoznacznie uważane za prawicowo-ekstremistyczne.

Jednym z kluczowych powodów wzrostu poparcia dla skrajnej prawicy w Niemczech jest frustracja rządami liberalnych elit politycznych. Wielu obywateli czuje się ignorowanych przez władze, które – ich zdaniem – nie reagują na rzeczywiste problemy społeczeństwa. AfD skutecznie kreuje się na partię outsiderów, broniącą interesów „zwykłych ludzi” przeciwko „oderwanemu od rzeczywistości establishmentowi” w Berlinie i Brukseli – podkreślił w rozmowie z PAP prof. Raj Kollmorgen, socjolog ze Szkoły Wyższej Zittau-Goerlitz. „Siły skrajnie prawicowe twierdzą, że potrzebne są zupełnie inne i nowe ugrupowania, które przeciwstawią się wadom systemu i będą bronić interesów (zwyczajnych) ludzi” – dodał.

Eksperci podkreślają w rozmowie z PAP, że kryzys migracyjny był katalizatorem zmian na niemieckiej scenie politycznej, a dzięki prowadzonej przez rząd polityce migracyjnej AfD zyskała wielu zwolenników. „Najlepiej widać to na przykładzie września 2015 r., kiedy w sondażach przed największą falą kryzysu migracyjnego AfD cieszyła się zaledwie 4-procentowym poparciem. Natomiast później ono wzrastało i nigdy już nie spadło do takiego poziomu. To bezpośrednia konsekwencja przyjęcia przez Niemcy tak wielu uchodźców” – ocenił Kamil Frymark, analityk ds. Niemiec z Ośrodka Studiów Wschodnich (OSW).

AfD od lat wykorzystuje temat migracji do mobilizacji wyborców, podkreślając rzekome zagrożenia dla niemieckiej tożsamości narodowej i bezpieczeństwa państwa. W kampanii przed zbliżającymi się wyborami do Bundestagu skrajna prawica głośno mówi o „reemigracji”, domagając się masowych deportacji imigrantów do krajów ich pochodzenia.

„AfD uchodzi za jedyną wiarygodną partię, która podnosi problemy związane z polityką migracyjną i proponuje bardzo proste rozwiązanie, czyli niewpuszczanie żadnych uchodźców i migrantów. Dla części wyborców to jest najbardziej właściwy środek. Każdy kolejny zamach w Niemczech, z rąk uchodźcy czy imigranta, jeszcze bardziej napędza poparcie dla AfD” – zaznaczył Frymark.

Prawicowi populiści trafili na podatny grunt. Według sondażu ARD-Deutschlandtrend ze stycznia nieco ponad dwie trzecie Niemców (68 proc.) jest zdania, że kraj powinien przyjmować mniej uchodźców niż dotychczas. 42 proc. wyborców uważa migrację za najważniejszy lub drugi najważniejszy problem, z którym politycy będą musieli zmierzyć się po wyborach parlamentarnych.

Według Frymarka problemy z polityką migracyjną odczuwają wszystkie niemieckie samorządy, nawet w tak bogatych landach na południu kraju jak Badenia-Wirtembergia czy Bawaria. „Jeżeli środków finansowych, mieszkań, opieki w szkołach nie wystarcza już dla swoich obywateli, ponieważ pieniądze trzeba kierować na uchodźców, w tym dla około miliona Ukraińców, którzy przybyli po wybuchu wojny do Niemiec, to AfD na tym zyskuje” – zauważył ekspert OSW.

Pozycję AfD wzmacnia też niepokój o przyszłość ekonomiczną Niemiec i znajdująca się w recesji gospodarka. Wzrost cen energii, rosnące koszty życia oraz obawy o konkurencyjność niemieckiego przemysłu sprawiają, że wielu wyborców poszukuje alternatywy dla dotychczasowej polityki gospodarczej. AfD sprzeciwia się ambitnym planom transformacji energetycznej. „Zburzymy wszystkie turbiny wiatrowe. Precz z wiatrakami wstydu!” – mówiła liderka partii Alice Weidel podczas styczniowej konwencji AfD w Riesie (Saksonia).

Skrajna prawica nie kryje się ze swoją prorosyjskością. AfD sprzeciwia się udzielaniu pomocy Ukrainie i opowiada się za współpracą z Rosją, nie tylko w dziedzinie energetyki. Partia domaga się odbudowy gazociągu Nord Stream, a także zniesienia sankcji i powrotu do współpracy z Rosją – przypomniał Frymark. Badania opinii publicznej potwierdzają, że AfD gra na panujących nastrojach społecznych. Prawie połowa Niemców (48 proc.) sprzeciwia się dalszym dostawom broni dla Ukrainy – wynika z opublikowanego w styczniu sondażu Ipsos. Z kolei 80 proc. młodych obywateli kraju boi się wojny w Europie.

Wcześniej AfD krytykowała obostrzenia pandemiczne i samą pandemię Covid-19. „Dzięki temu zyskała wtedy wyborców. Nadal pozostaje partią protestu” – podkreślił ekspert OSW.

Partia i jej politycy byli wielokrotnie oskarżani o wypowiedzi o charakterze neonazistowskim. Jeden z najbardziej radykalnych polityków AfD z Turyngii, Bjoern Hoecke, użył hasła „Alles fuer Deutschland” (pol. „Wszystko dla Niemiec”), które w czasach III Rzeszy było zawołaniem SA, partyjnych bojówek NSDAP. Nie przeszkodziło to jednak turyngeńskiej AfD, uchodzącej za jedną z najbardziej radykalnych, w zwycięstwie we wrześniowych wyborach do parlamentu Turyngii.

AfD krytykuje też niemiecką kulturę pamięci dotyczącą II wojny światowej. „To próba relatywizowania odpowiedzialności Niemiec m.in. za II wojnę światową. Do części osób to trafia” – podkreślił Frymark. Kandydatka AfD na kanclerza Alice Weidel powiedziała podczas rozmowy z Elonem Muskiem, że Adolf Hitler „nie był prawicowcem, tylko komunistą”, co spotkało się z ostrą krytyką niemieckiej opinii publicznej.

Prawicowi populiści cieszą się szczególnie wysokim poparciem na wschodzie Niemiec. W opinii prof. Kollmorgena AfD odpowiada na oczekiwania wielu mieszkańców wschodnich Niemiec, zwłaszcza na obszarach wiejskich, gdzie trzy dekady po zjednoczeniu kraju wciąż istnieje poczucie marginalizacji. Prawicowy ekstremizm ma tam długą tradycję, a poglądy tłumione od czasu upadku NRD mogą być teraz wyrażane otwarcie, co sprzyja wysokim notowaniom AfD. Niezadowolenie społeczne i brak skutecznych rozwiązań proponowanych przez polityków sprawiają, że część osób jest podatna na radykalne idee, które oferują pozornie proste odpowiedzi na ich problemy – wyjaśnił prof. Kollmorgen.

Chociaż tradycyjne niemieckie partie próbują przeciwdziałać wzrostowi popularności AfD, pozostaje pytanie, czy partia ta nie będzie największą siłą opozycyjną po najbliższych wyborach do Bundestagu. „Wszystko na to wskazuje. Jeżeli spojrzymy na sondaże, to w zasadzie trudno sobie wyobrazić inny scenariusz. AfD będzie raczej najliczniejszą partią opozycyjną, dysponującą licznymi instrumentami, aby rozszerzać swoje wpływy i pozycję polityczną. Deputowani tego ugrupowania staną się członkami komisji Bundestagu, mogą też im częściowo przewodniczyć. Jeżeli udział polityków AfD w parlamencie przekroczyłby 25 proc., to partia będzie miała możliwość powołania komisji śledczych” – zauważył Frymark.

Prawicowi populiści z AfD mogliby też wykorzystać współpracę z lewicowymi populistami z Sojuszu Sahry Wagenknecht (BSW). „To duży znak zapytania, czy BSW w ogóle wejdzie do parlamentu. Ale jeżeli w przyszłości BSW i AfD uzyskają łącznie ponad 33 proc. poparcia, to mogą stworzyć mniejszość blokującą zmiany w niemieckiej ustawie Zasadniczej. To byłby już bardzo poważny instrument polityczny” – podsumował ekspert OSW.

Z Monachium Iwona Weidmann (PAP) –