Dziś mija 49 lat od wiecu studentów na Uniwersytecie Warszawskim, który dał początek fali protestów w całym kraju. Wydarzenia te przeszły do historii jako Marzec 1968 roku.
Do przesilenia politycznego doprowadziło postępujące od początku lat 60-tych tłumienie wolności obywatelskich. Istotną rolę odegrały też rozgrywki polityczne w kierownictwie PZPR, toczące się w atmosferze antysemickiej i antyinteligenckiej propagandy. W jej wyniku z kraju wyemigrowało kilkanaście tysięcy obywateli polskich pochodzenia żydowskiego.
Bezpośrednią przyczyną zrywu studentów stało się relegowanie z uczelni dwóch studentów – Adama Michnika i Henryka Szlajfera – po demonstracji z powodu zdjęcia ze sceny Teatru Narodowego „Dziadów” Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. Spektakl został przez komunistyczne władze uznany za antyradziecki. Uczestnicy wiecu w Warszawie domagali się przede wszystkim przywrócenia swobód twórczych i zniesienia cenzury.
Aktyw robotniczy, milicja i ORMO, czyli Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej, spacyfikowali protestujących studentów. Wielu zostało pobitych, doszło do licznych aresztowań.
W kolejnych dniach marca demonstracje odbywały się także w innych ośrodkach akademickich. Do studentów przyłączyły się środowiska intelektualistów, część młodych robotników i młodzież szkolna. Wspólnym żądaniem był postulat zniesienia cenzury oraz „dyktatury ciemniaków”, którego to określenia użył wobec rządzących Stefan Kisielewski.
Komunistyczne władze stłumiły protesty siłą. 14 marca Edward Gierek zapowiadał „pogruchotanie kości pogrobowcom starego ustroju, rewizjonistom, syjonistom, sługusom imperializmu”. W wyniku wydarzeń marcowych zatrzymano ponad 2700 osób, w tym 641 studentów, 480 uczniów i 272 pracowników naukowych. Postępowaniem karnym objęto około 1200 ludzi. W wielu uczelniach rozwiązano niektóre kierunki studiów, a duże grupy młodych ludzi wcielono do wojska.
Bunt młodzieży i brutalna reakcja władzy uświadomiły społeczeństwu słabość marksistowskiej ideologii i spowodowały odejście od niej części inteligencji oraz dużej grupy dotychczasowych zwolenników. Marzec’68 był jednym z etapów formowania się demokratycznej opozycji. Zaowocowało to w roku 1980, gdy uczestnicy wydarzeń marcowych tworzyli zręby „Solidarności”.
TS/IAR, Fot. Dreamstime.com