Rządzący pytani już codziennie o wprowadzenie stanu nadzwyczajnego na razie mówią, że jeszcze nie ma takiej potrzeby. Jednak rozwój SARS-CoV-2 wskazuje, że wkrótce potrzeba będzie. Porównaj plusy i minusy stanu nadzwyczajnego.
Po stanie zagrożenia epidemicznego mamy w Polsce stan epidemii. Już ten stan daje niemałe dodatkowe prawa rządzącym, takie jak wprowadzenie obostrzeń odczuwanych przez nas na co dzień albo ogłoszenie strefy zero (bezpośrednio wokół ogniska wirusa), podlegającej ścisłym ograniczeniom i kontroli. Strefą zero może być miasto lub region, a możliwe konsekwencje to np. zamknięcie miasta – zakaz wyjazdu i wjazdu.
Zrobiono tak w chińskiej prowincji Hubei, której stolicą jest Wuhan, skąd wyszedł koronawirus. Sam stan epidemii może skłonić władze do działań osłonowych (tarcza), ale nie uprawnia do odszkodowań za straty majątkowe powstałe wskutek ograniczeń i nakazów. Tymczasem rządzący coraz bardziej otwarcie nawiązują do stanu nadzwyczajnego.
-
- Przewodniczący klubu posłów PiS-u Ryszard Terlecki: – Gdyby sytuacja bardzo się pogarszała, to taka konieczność może się okazać.
-
- Szef Kancelarii Premiera Michał Dworczyk: – Nie można wykluczyć żadnego scenariusza, patrząc na dynamiczny przyrost zachorowań.
Ciekawe, że władze coraz częściej przebąkują o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego, lecz nie mówią, po co. Powinno być odwrotnie: najpierw wyliczenie powodów, a potem dywagacje o zaradzeniu im poprzez stan nadzwyczajny.
RODZAJE STANU NADZWYCZAJNEGO
-
- Wojenny.
-
- Wyjątkowy.
-
- Klęski żywiołowej.
Wprowadzany jest w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym przez terroryzm, zbrojnej napaści na RP lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji. Nie wchodzi w rachubę.
Stan wyjątkowy na wniosek rządu prezydent może wprowadzić w części albo w całym kraju na czas do 90 dni, po czym raz może go przedłużyć za zgodą Sejmu na czas do 60 dni. Stan ten pozwala na daleko idące ograniczenia praw i wolności obywatelskich, takie jak:
-
- całkowita albo częściowa reglamentacja towarów konsumpcyjnych,
-
- ograniczenie swobody uzgadniania cen przez strony umowy,
-
- nakaz stosowania cen ustalonych przez rząd na towary lub usługi mające podstawowe znaczenie,
-
- ograniczenie obrotu krajowymi środkami płatniczymi, obrotu dewizowego i działalności kantorowej,
-
- nakaz zaniechania prowadzenia określonego rodzaju działalności gospodarczej (straszne ograniczenie mogące dotknąć zwłaszcza firmy, których działalność nie jest konieczna do zaspokajania podstawowych potrzeb ludności, a zarazem niemogące przejść w tryb pracy zdalnej),
-
- ograniczenia w zakresie transportu drogowego lub kolejowego,
-
- cenzura prewencyjna,
-
- nakaz albo zakaz przebywania lub opuszczania oznaczonych miejsc, obiektów i obszarów.
Jednak stan wyjątkowy nie wydaje się zbyt prawdopodobny, ponieważ zostałby wprowadzony, gdyby zagrożone były dostawy żywności, wody, gazu lub energii elektrycznej, a na to obecnie się nie zanosi. Najbardziej prawdopodobny jest stan klęski żywiołowej.
Opozycja domagała się wprowadzenia stanu klęski żywiołowej już przed wyborami prezydenckimi, jednak PiS nie poszedł na to m.in. dlatego, że w czasie każdego stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po nim nie może być żadnych wyborów, a czas grał na niekorzyść kandydata Dudy.
Stan klęski żywiołowej może trwać nie dłużej niż 30 dni, ale za zgodą Sejmu rząd może go przedłużyć na czas oznaczony. Jest najbardziej prawdopodobnym stanem nadzwyczajnym, ponieważ za katastrofę naturalną, która może go sprowadzić, uznawane są m.in. zdarzenia związane z chorobami zakaźnymi, np. pandemia. Przykładowe restrykcje:
-
- możliwość wykorzystania przez władze bez zgody właściciela nieruchomości i rzeczy ruchomych,
-
- zawieszenie działalności określonych przedsiębiorców,
-
- zakaz działalności gospodarczej określonego rodzaju,
-
- nakaz oddelegowania pracowników do działań przeciw skutkom klęski,
-
- reglamentacja zaopatrzenia w określone artykuły,
-
- zakaz podwyższania cen towarów lub usług,
-
- nakaz stosowania odgórnie ustalonych cen towarów lub usług mających podstawowe znaczenie dla kosztów utrzymania konsumentów,
-
- nakaz lub zakaz przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach.
Wprowadzenie każdego stanu nadzwyczajnego grozi poważnymi ograniczeniami praw i wolności, ale też umożliwia każdemu, w tym przedsiębiorcom, uzyskanie z tego tytułu odszkodowań od państwa.
Ograniczenia i nakazy powinny odpowiadać stopniowi zagrożenia i trwać bez zbędnego przedłużania. Przede wszystkim jednak każdy stan nadzwyczajny umożliwia wszystkim, np. przedsiębiorcom, uzyskanie od Skarbu Państwa odszkodowań za majątkowe straty powstałe wskutek wprowadzonych ograniczeń i nakazów. Odszkodowań można dochodzić u wojewodów, a w razie niesatysfakcjonujących decyzji – w sądach powszechnych.
aip