Instytut Pamięci Narodowej udostępnił piąty i szósty pakiet dokumentów zabezpieczonych w połowie lutego w domu Marii Kiszczak. Materiały to ponad 200 stron archiwaliów.
Najważniejsze dokumenty to między innymi maszynopis opisujący sytuację w Polsce przed pielgrzymką Jana Pawła II w 1983 roku, list Adama Michnika do Czesława Kiszczaka z tego samego roku czy informacje o ucieczkach na Zachód oficerów armii.
Przed drugą pielgrzymką Jana Pawła II do Polski komuniści sporządzili informację o stanie relacji państwo-Kościół. Według władz PRL, wówczas te stosunki były poprawne, a w czasie stanu wojennego Kościół „nie doznał ograniczeń w swojej misji duszpasterskiej”. Według autora dokumentu, duchowni mieli też ułatwienia w działalności charytatywnej, nie było wojennej cenzury wydawniczej.
W tekście – z odręcznymi notatkami Czesława Kiszczaka – czytamy, że wizyta papieża powinna przyczynić się do „umocnienia stabilizacji w kraju”. „Posiadany potencjał ludzki i gospodarczy przy odpowiednich warunkach pozwoli na przyspieszenie wyjścia Polski z kryzysu” – głosi tekst dokumentu.
Zauważa się również, że w kraju czuć naciski na władzę, by odwołać wizytę papieża. „Mówi się, że aktualny termin wizyty spotyka się z negatywną oceną innych państw” – napisano. Stwierdzono też, że papieska wizyta „może działać destabilizująco na sytuację wewnętrzną w Polsce”.
Z dokumentu wynika jednak, że korzystnie odebrane byłyby pozytywne oceny papieża na temat – decyzji zawieszających stan wojenny czy zwolnienia internowanych. Komunistyczna władza liczyła na – jak napisano – gesty dobrej woli papieża i Watykanu.
Rządzący oczekiwali też, by Jan Paweł II zdystansował się od Lecha Wałęsy. W dokumencie stwierdzono, że przywódca „Solidarności” „stracił prestiż społeczny”. Odręcznie dopisano też, że władze dysponują „wystarczającą ilością” w pełni wiarygodnych materiałów, które „całkowicie kompromitują Wałęsę”, ale „niestety nie przynoszą również zaszczytu Kościołowi”.
W dokumencie zaznaczono, że istnieje społeczne oczekiwanie na zaprezentowanie przez papieża krytycznych (poprawione na „bardziej jednoznacznych”) ocen stanowiska rządu USA wobec Polski.
W pakiecie teczek udostępnionych przez IPN jest też list, jaki Adam Michnik napisał w więzieniu do komunistycznego generała. Pismo było już publikowane w PRL przez opozycyjne wydawnictwa, a 7 lat temu przedrukowała go „Gazeta Wyborcza”. Na kopercie zaznaczono, że pismo dotyczy „propozycja uzyskania wolności za cenę opuszczenia Polski”. Michnik pisze do Kiszczaka, że ten złożył mu propozycję wyjechania na Lazurowe Wybrzeże lub procesu i wieloletniego więzienia. List utrzymany jest w ironicznym i krytycznym wobec szefa komunistycznego MSW tonie. Opozycjonista zarzuca Kiszczakowi, że ten swoją postawą sam przyznał, że nie ma podstaw do stawianych mu zarzutów a cały proces będzie ustawiony. „Jesteście mściwymi i pozbawionymi honoru świntuchami, tę prawdę, że jeśli nawet kiedyś było w waszych sercach troszkę przyzwoitości, to dawno pogrzebaliście te uczucia w brutalnej i brudnej grze o władzę, jaką toczycie między sobą” – pisał w 1983 roku Adam Michnik.
W archiwaliach znalazły się także notatki Czesława Kiszczaka w sprawie oficerów armii, którzy uciekli na Zachód. W 1981 roku szef MSW w PRL opisywał sprawy kapitana Jerzego Sumińskiego, pułkownika Włodzimierza Ostaszewicza i pułkownika Ryszarda Kuklińskiego. Wszyscy z nich uciekli w okresie czerwiec-listopad 1981 roku. Przy Kuklińskim, Kiszczak zapisał jedynie, że był on „jednym z bardziej cenionych oficerów w Sztabie Generalnym”, nie budził żadnych zastrzeżeń, a ucieczka była ogromnym zaskoczeniem. Wojskowy dodał również, że w Zarządzie II Sztabu Generalnego (wywiadzie wojskowym) „był, jest i będzie ciąg do wyjazdów”.
Kolejne strony teczki to list oficerów wywiadu, w którym wyrażają zaniepokojenie ucieczkami swoich kolegów na Zachód. Wskazują między innymi, że ucieczki Sumińskiego, Ostaszewicza i Kuklińskiego są bez precedensu w historii Wojska Polskiego. „Tymi zdradami zostało generalnie zagrożone bezpieczeństwo ludzi pracujących oficjalnie i nieoficjalnie za granicą PRL” – napisali oficerowie komunistycznego wywiadu wojskowego, którzy zarzucali również, że w strukturach służb mnożą się przypadki ludzi skompromitowanych.
W dokumentach udostępnionych przez IPN jest także notatka, którą w czerwcu 1989 roku do Czesława Kiszczaka napisał najprawdopodobniej Wojciech Jaruzelski. Autor pisze, że jest bardzo zajęty prowadzoną naradą i w tej formie potwierdza wcześniejsze rozmowy na temat prezydentury. „Twoj osobisty stosunek do mnie który wielce sobie cenię, trzeba 'postawić do kąta’. Sprawa najważniejsza – Polska” – głosi krótka notatka datowana na 28 czerwca 1989 roku. Niecały miesiąc później – 19 lipca – Jaruzelski został wybrany na prezydenta PRL przez Zgromadzenie Narodowe.
Za tydzień IPN udostępni ponad 1300 zdjęć ze spotkań w willi Zawrat w 1988 r., w Magdalence i obrad Okrągłego Stołu w 1989 r., a także z okresu służby Czesława Kiszczaka w organach bezpieczeństwa. Będzie to ostatnia porcja dokumentów, zabezpieczonych w połowie lutego w domu Marii Kiszczak. Wśród nich znajdowały się między innymi teczka pracy i teczka personalna tajnego współpracownika „Bolek”, podpisane „Lech Wałęsa”.
IAR/Karol Darmoros/gaj