29 ludzi nauki podpisało się pod apelem do premiera Mateusza Morawieckiego, by powstrzymał Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przed wyrażeniem zgody na wysadzenie historycznego, ponad stuletniego, mostu kolejowego w Pilchowiach.
– Nasz apel do pana premiera motywowany jest wyłącznie troską o ten cenny przykład dziedzictwa cywilizacyjnego, który według ujawnionych planów ma zostać wysadzony w powietrze w trakcie kręcenia tam sensacyjnego filmu amerykańskiego. W tej chwili istnieją już zupełnie nieinwazyjne metody kręcenia tego rodzaju scen. Nie jesteśmy w stanie zrozumieć, dlaczego nie mogą być zastosowane w tym przypadku i dlaczego bezpowrotnie ma zniknąć z krajobrazu regionu ten cenny przykład myśli inżynieryjnej – informuje prof. dr hab. Jan Kęsik, z Zakładu Historii Kultury Materialnej Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, inicjator całego przedsięwzięcia. – Mamy nadzieję, że Pan Premier, z wykształcenia historyk świadomy społecznej wagi dziedzictwa materialnego, zechce wesprzeć nas swoim autorytetem i podjąć mediacje z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie odstąpienia od planów zniszczenia historycznego mostu w Pilchowicach – dodaje.
Oto treść apelu do premiera: „Do Premiera Rzeczypospolitej Polskiej Pana Mateusza Morawieckiego Szanowny Panie Premierze, zaniepokojeni doniesieniami medialnymi o planach wysadzenia mostu w Pilchowicach na Dolnym Śląsku – na potrzeby kręcenia tam amerykańskiego filmu sensacyjnego, w żaden sposób nie związanego z historią Polski – zwracamy się z apelem o zaniechanie takich działań, które skutkować mogą nie tylko nieodwracalnym unicestwieniem naszego materialnego dziedzictwa kulturowego, ale tworzyć będą także niebezpieczny precedens prawny. Most w Pilchowicach powstał jako część infrastruktury zbiornika wodnego utworzonego na rzece Bóbr. W latach 1904-1912 powstała tam zapora, elektrownia wodna oraz linia kolejowa wraz z mostem nadwieszonym nad taflą wody. Całość jest przykładem wybitnego przedsięwzięcia inżynieryjnego, które do dziś funkcjonuje w stanie bliskim oryginalnemu. Zapora jest drugim co do wysokości takim obiektem w Polsce, a Jezioro Pilchowickie to największy zbiornik wodny w Sudetach Zachodnich.
Elementy infrastruktury przemysłowej powiązane zostały z górzystym otoczeniem, dzięki czemu powstał wyjątkowy przykład krajobrazu kulturowego i przyrodniczego, którego integralną częścią jest most, będący fragmentem linii kolejowej Jelenia Góra-Żagań. W 2000 r. ponad stuletnie dziś hydrozespoły elektrowni wodnej na zbiorniku pilchowickim zostały wpisane do rejestru zabytków – jako zabytki techniki wiążące się z ważnymi etapami postępu technicznego, posiadające znaczne wartości techniczne i historyczne, stanowiące cenne dobra kultury. Most trafił do gminnej ewidencji zabytków (w marcu tego roku wszczęta została procedura wpisu obiektu do Krajowej Ewidencji Zabytków). Planowane jego wysadzenie dla celów czysto komercyjnych będzie nie tylko bezprawnym i szkodliwym działaniem, ale także naruszy integralność zespołu, który jest cennym dobrem kultury nadającym charakter dolnośląskiemu krajobrazowi i przykładem swego czasu nowoczesnej myśli inżynieryjnej. Dziedzictwo przemysłowe nie jest poślednią odmianą zabytków, którą można skazywać na zniszczenie.
Nieużywany obecnie most, zarządzany przez PKP i działający do 2016 r., powinien nadal pełnić swoją funkcję komunikacyjną, służąc przy okazji jako punkt widokowy i rozpoznawalny symbol tej części Dolnego Śląska. Sprzeciwiamy się traktowaniu industrialnego dziedzictwa jako mało wartościowego i nieistotnego. Władze państwowe i lokalne powinny czuć się zobowiązane do ochrony zabytków na terenie kraju bez rozróżniania ich proweniencji. Współcześnie nie mamy problemów z przekonaniem kogokolwiek do potrzeby ochrony obiektów sakralnych i rezydencjonalnych, nawet tych z drugiej połowy XIX w. i początków następnego stulecia. Spora część np. budowli neogotyckich z tego czasu, a nawet późniejszych słusznie objęta została opieką konserwatorską. Coraz skuteczniej chronimy również pochodzące z tego samego okresu założenia parkowe, nawet te dość mocno przekształcone lub zdewastowane. Spotyka się to na ogół ze społeczną akceptacją.
Gdy idzie natomiast o architekturę użytkową, obiekty inżynieryjne i architekturę przemysłową legitymującą się nierzadko nawet starszą metryką, o wiele trudniej uświadamiamy sobie i innym konieczność ich ochrony. Raczej próbujemy wyprzeć ze swojej świadomości fakt, iż był to bardzo istotny fragment naszej cywilizacji. Świadectwem takiej postawy jest niedawne wystąpienie medialne wiceministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Pawła Lewandowskiego. Przecież wokół tego, co umownie określamy jako szeroko rozumianą kategorię pracy, koncentrowała się znacząca część naszego życia. Obiekty industrialne, takie jak most w Pilchowicach, mocno określały naszą codzienność. Rodzi to konieczność, a nawet obowiązek zachowania dla następnych pokoleń tej części spuścizny materialnej poprzedników, bez względu na różnorodne trudności tego dotyczące. Tymczasem działania związane z ochroną dziedzictwa technicznego nie zawsze znajdują zrozumienie i akceptację decydentów. Nie należy także deprecjonować zapisów gminnej ewidencji zabytków oraz rejestru zabytków, bo są one prawnymi podstawami ochrony dziedzictwa materialnego w naszym kraju i często tylko dzięki nim udaje się uratować zagrożone obiekty o istotnej wartości historycznej.
Wobec powyższego uprzejmie prosimy Pana Premiera o wsparcie zabiegów, które mają na celu ocalenie historycznego mostu w Pilchowicach. Z wyrazami szacunku…. Prof. dr hab. Katarzyna Adamczewska–Sowińska – Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Dr Izabela Bernatek-Zaguła – Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Legnicy Prof. dr hab. Jan Burdukiewicz – Uniwersytet Wrocławski Prof. dr hab. arch. Bartosz Czarnecki – Politechnika Białostocka Dr Agata Gabiś – Uniwersytet Wrocławski Prof. dr hab. Mateusz Goliński – Uniwersytet Wrocławski Prof. dr hab. Paweł Grata – Uniwersytet Rzeszowski Prof. dr hab. inż. Sławomir Gzell – Komitet Architektury i Urbanistyki PAN Prof. dr hab. inż. arch. Marzanna Jagiełło – Politechnika Wrocławska Prof. UWr. dr hab. Elżbieta Kaszuba – Uniwersytet Wrocławski Prof. dr hab. Jan Kęsik – Uniwersytet Wrocławski Dr Beata Kozaczyńska – Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Prof. dr hab. inż. arch. Piotr Lorens – Politechnika Gdańska Dr hab. Edyta Majcher-Ociesa – Uniwersytet im. Jana Kochanowskiego w Kielcach Prof. dr hab. arch. Zbigniew Myczkowski – Politechnika Krakowska Prof. UP dr hab. inż. Irena Niedźwiecka-Filipiak – Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Dr Joanna Nikel Prof. dr hab. Lucyna Nyka – Politechnika Gdańska Dr Aleksandra Paradowska – Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu Prof. dr hab. Jerzy Piekalski – Uniwersytet Wrocławski Dr inż. arch. Justyna Rubaszek – Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Prof. dr hab. Józef Sowiński – Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Dr hab. Maciej Szymczyk – Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju Prof. UWr. dr hab. Maciej Trzciński – Uniwersytet Wrocławski Prof. PB dr hab. arch. Jerzy Uścinowicz – Politechnika Białostocka Dr inż. arch. Bogusław Wowrzeczka – Politechnika Wrocławska Prof. PK, dr hab. arch. Agata Zachariasz – Politechnika Krakowska Dr Józef Zaprucki – Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze Prof. dr hab. Leszek Zasztowt – Komitet Historii Nauki i Techniki PAN”.
aip