79 lat temu, 23 sierpnia 1939 roku, Niemcy i ZSRR podpisały pakt Ribbentrop-Mołotow, określany jako IV rozbiór Polski. Przewidywał ograniczenie suwerenności lub całkowite pozbawienie wolności: Polski, Litwy, Łotwy i Estonii, a także Finlandii i Rumunii. W ściśle tajnym protokole dodatkowym strony zgodziły się, że „granica sfer interesów Niemiec i Związku Radzieckiego będzie w przybliżeniu przebiegać na linii rzek Narwi, Wisły i Sanu”.
Podpisy pod dokumentem złożyli w Moskwie minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop oraz przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych ZSRR Wiaczesław Mołotow. Uczynili to w imieniu swoich zwierzchników – Hitlera i Stalina.
W dokumencie, będącym formalnie paktem o nieagresji pomiędzy III Rzeszą Niemiecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, uzgodniono podział stref wpływów w Europie Środkowej pomiędzy oba mocarstwa.
Pakt składał się z dwóch części – jawnej oraz tajnej. Pierwsza z nich była traktatem wojskowym, w którym oba państwa zobowiązały się do wzajemnej nieagresji oraz zachowania neutralności na wypadek, gdyby druga strona stała się przedmiotem działań wojennych ze strony państwa trzeciego. Część tajną stanowił protokół, na mocy którego Niemcy i ZSRR podzieliły Europę Środkową i Wschodnią na swoje strefy wpływów, w tym dokonały rozbioru Polski. Strony zobowiązały się do współpracy w zwalczaniu polskich dążeń niepodległościowych.
Podpisanie paktu nie tylko umocniło strategiczną pozycję Niemiec – chodziło o zabezpieczenie frontu wschodniego w planowanym przez Hitlera ataku na nasz kraj oraz państwa Europy zachodniej, ale sprawiło też, że wojna o Polskę stała się nieunikniona. Niemcy zaatakowały 1 września 1939 roku, natomiast ZSRR, realizując postanowienia paktu i gwałcąc wszelkie traktaty podpisane z naszym krajem, dokonał agresji 17 września.
23 sierpnia, w rocznicę podpisania paktu, obchodzony jest Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych, ustanowiony przez Parlament Europejski w 2008 roku. W tym roku obchody odbędą się Tallinie w Estonii.
Zgodnie z tajnym protokołem do paktu, Trzecia Rzesza otrzymała strefę wpływów składającą się z Litwy (wraz z Wileńszczyzną), części Polski – na zachód od linii rzek: Narew, Wisła, San oraz większość obszaru Rumunii. Strefa wpływów ZSRR obejmowała Finlandię, Estonię i Łotwę, pozostałą część Polski oraz część Rumunii – Besarabię.
Korekta tajnej klauzuli nastąpiła po agresji obu państw na Polskę we wrześniu 1939 roku. 28 września Niemcy i ZSRR zawarły traktat o granicach i przyjaźni, w myśl którego do strefy radzieckiej włączono Litwę, natomiast do niemieckiej – tereny między Wisłą a Bugiem. Ustalono także przesiedlenie Niemców ze strefy radzieckiej oraz Białorusinów i Ukraińców ze strefy niemieckiej. Sygnatariusze stwierdzili likwidację państwa polskiego i zobowiązali się do współpracy w zwalczaniu polskich dążeń niepodległościowych.
Porozumienia militarne i polityczne stały się także podstawą do nawiązania ścisłej współpracy gospodarczej między krajami. W 1939 roku strony podpisały radziecko-niemiecką umowę handlową, którą rok później przedłużono. Dokument określał zasady wymiany handlowej pomiędzy ZSRR i III Rzeszą, która polegała głównie na wymianie radzieckich surowców na niemiecką technologię militarną oraz cywilną. W latach 1940-1941 Niemcy otrzymały od ZSRR między innymi niemal trzy miliony ton złomu metali kolorowych i dwa miliony ton produktów naftowych.
Rozwinęła się również współpraca służb specjalnych obu krajów – gestapo i NKWD – w zwalczaniu polskich organizacji niepodległościowych. Zorganizowano cztery konferencje tematyczne Gestapo-NKWD, które odbyły się w latach 1939-1941 w Brześciu, Przemyślu, Zakopanem oraz Krakowie.
Pakt Ribbentrop-Mołotow miał obowiązywać do 1949 roku, jednak został zerwany przez III Rzeszę 22 czerwca 1941 roku, w dniu napaści na Związek Radziecki.
W 1989 roku, w 50. rocznicę podpisania dokumentu, polski parlament podjął uchwałę uznającą go za niezgodny z prawem międzynarodowym i nieważny od samego początku.
IAR