Prezes Instytutu Pamięci Narodowej Jarosław Szarek przypomina, że zlikwidowanie cenzury było jednym z symbolicznych momentów upadku komunizmu. 30. lat temu, 11 kwietnia 1990 roku, Sejm uchwalił ustawę, która likwidowała Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, czyli cenzurę.
Jarosław Szarek przypomina, że ustawa miała niezwykłą symbolikę. „Jednym z fundamentów istnienia systemu komunistycznego było kłamstwo” – podkreślił prezes IPN. „Narzędziem funkcjonowania tego kłamstwa, kontroli nad słowem, nad myślą była cenzura. Jej likwidacja była symbolem upadku tego systemu”.
Cenzura była jedną z najważniejszych instytucji dla władz komunistycznych. Działała od 1946 roku i kontrolowała praktycznie wszystkie informacje przeznaczone do rozpowszechnienia – nawet ogłoszenia, zawiadomienia, nekrologi i plakaty.
Prezes Instytutu Pamięci Narodowej przypomina, że jednym z najgroźniejszych skutków działalności cenzury był jej wpływ na życie i myślenie jednostek. Historyk wyjaśnia, że funkcjonowanie cenzury było nieszczące dla społeczeństwa, ale także dla jednostek. „U tych, którzy wtedy pisali, pojawiał się wewnętrzny cenzor – ludzie zastanawiali się, czy mogę to napisać”.
Jarosław Szarek przypomina, że cenzura wpływała również na wiedzę Polaków o świecie i historii. Według jej instrukcji nie wolno było pisać o jakiejkolwiek zależności Polski od Związku Sowieckiego, o kłopotach gospodarczych ani nie można było krytykować władzy. Prezes IPN wyjaśnia, że również pisanie na przykład o zbrodni katyńskiej było zabronione chyba, że autor tekstu pisał o tym, że za wymordowanie polskich oficerów odpowiadają Niemcy i do zbrodni doszło po 1941 roku.
Cenzurze sprzeciwiało się wielu przedstawicieli polskiej myśli i nauki, a także działacze opozycji. Podziemne wydawnictwa drukowały w drugiej połowie lat 70. ubiegłego wieku prawie 200 tytułów czasopism poza kontrolą cenzury, a w latach 1980-1981, w okresie legalnej działalności „Solidarności”, w Polsce działało około 160 wydawnictw i drukarzy. Wydali oni ogółem około dwa i pół tysiąca tytułów książek oraz ponad 3 tysiące tytułów czasopism.
Informacyjna Agencja Radiowa IAR #Witold Banach/w Siekaj