Samorządy mają czas do końca marca na usunięcie z przestrzeni publicznej pomników upamiętniających komunizm. Jeżeli samorządy nie wypełnią zapisów ustawy, wojewodowie będą mogli wydać decyzję o demontażu pomnika. Tak zakłada nowelizacja ustawy dekomunizacyjnej.
Dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN Adam Siwek wyjaśnia, że nowe uregulowania mają przyspieszyć oczyszczanie przestrzeni publicznej z komunistycznych reliktów: „chodziło o to, by nie było takich obiektów w momencie kiedy będziemy obchodzili 100-lecie odzyskania niepodległości”.
Największą grupą obiektów komunistycznych są pomniki postsowieckie: „pomniki wdzięczności, wyzwolenia, braterstwa broni” – jest ich na terenie Polski blisko 300, podobna liczba obiektów, to upamiętnienia poświęcone „rodzimym komunistom, utrwalaczom władzy ludowej” – wyjaśnia Adam Siwek.
Instytut Pamięci Narodowej w sytuacji, kiedy samorządy nie wywiążą się z obowiązku demontażu pomnika, będzie opiniował wnioski wojewodów czy faktycznie istnieją przesłanki, by dany obiekt zlikwidować. Adam Siwek dodaje, że niektóre pomniki nie będą musiały być usuwane. Przykładami mogą być obiekty poświęcone ofiarom masowej egzekucji dokonanej przez Niemców. W PRLu – wyjaśnia dyrektor Siwek – tym ludziom fundowano tablicę pamiątkową jednak opatrywano ją komunistycznymi symbolami, między innymi Krzyżami Grunwaldu. Często pisano, że ich śmierć była w intencji socjalizmu i sprawiedliwości społecznej. Takie symbole czy treści, podkreśla Adam Siwek, są krzywdzące dla ofiar zbrodni, dlatego „należy przywrócić prawdę historyczną i uwolnić ofiary od brzemienia komunistycznego”. W związku z tym, takie pomniki nie wymagają demontażu lecz korekty treści i symboliki.
Nowelizacja ustawy dekomunizacyjnej ogranicza również możliwość samorządom odwrócenie decyzji wojewodów, którzy nakazali wprowadzenie zmian patronów ulic, jeżeli do 2 września ubiegłego roku nie zrobiły tego samorządy. Chodziło o to – tłumaczy dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa – by „przy pierwszej okazji samorządowcy nie neutralizowali zmian, nie przywracali poprzednich nazw czy nie nadawali nazw sprzecznych z ideą ustawy dekomunizacyjnej”. Nowelizacja zakłada, że aby zmienić decyzję wojewody, samorząd musi uzyskać zgodę IPN i danego wojewody.
Nowelizacja ustawy dekomunizacyjnej weszła w życie wczoraj. Ustawa z 1 kwietnia 2016 roku o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki miała zakończyć rozpoczęty po zmianie ustroju proces dekomunizacji obiektów publicznych, zwłaszcza ulic.
Informacyjna Agencja Radiowa IAR Witold Banach/łp