Wolne Związki Zawodowe powstały po wydarzeniach z grudnia 1970 roku, a ich struktura miała podważyć cały system – mówił w warszawskim Centrum Edukacyjnym IPN imienia Janusza Kurtyki współzałożyciel Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża Krzysztof Wyszkowski.
Wraz z historykiem i dyrektorem Wojskowego Biura Historycznego Sławomirem Cenckiewiczem uczestniczył on w debacie wokół filmu „Zanim wybuchł sierpień”. Krzysztof Wyszkowski podkreślał, że działacze tworzący Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża byli przygotowani na każdą formę represji, a nawet śmierć. „Zarówno w Szczecinie, jak i Trójmieście, gdzie były najsilniejsze centra strajkowe i dochodziło do krwawych buntów, w grudniu 1970 były formułowane żądania niezależnych od partii związków” – wspominał Krzysztof Wyszkowski, podkreślając, że Wolne Związki Zawodowe wyrosły właśnie na gruncie wydarzeń grudnia ’70. Dodał, że bezpośrednim impulsem do działania dla środowiska pracowników było powstanie Komitetu Obrony Robotników. „Wolnym Związkowym Zawodowym chodziło o to, żeby pokazać, że partia i komunizm to coś zewnętrznego” – wyjaśniał Krzysztof Wyszkowski. Zwrócił uwagę, że interesy ówczesnych pracodawców były sprzeczne z oczekiwaniami pracowników.
Sławomir Cenckiewicz podkreślał, że osoby, które tworzyły Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża były nieustannie inwigilowane. „Kadrowa organizacja WZZ-owska jak: Krzysztof Wyszkowski, Andrzej Gwiazda czy Anna Walentynowicz – te były osoby stale inwigilowane” – mówił Sławomir Cenckiewicz. Podkreślał, że walka komunistów nastawiona była na „zgniecenie Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża”.
Na prześladowania przez Służbę Bezpieczeństwa narażone były całe rodziny osób zakładających Wolne Związki Zawodowe. Ale represje – takie jak zwalnianie z pracy czy krótkotrwałe zatrzymania przez Służbę Bezpieczeństwa – dotykały również mniej znane osoby.
Zdaniem Sławomira Cenckiewicza, w drugiej połowie lat 70. komuniści z ery Edwarda Gierka, przyjmowali strategię, aby nie doprowadzić do całkowitej fizycznej likwidacji antykomunistycznego oporu: „Gierek z jakiś powodów uważał, że musiał chwalić się Zachodowi tym, że w Polsce więźniów politycznych nie ma” – mówił historyk.
Film dokumentalny „Zanim wybuchł sierpień” w reżyserii Piotra Mielecha i Jędrzeja Lipskiego przedstawia historię opozycji antysocjalistycznej przed powstaniem „Solidarności”.
Pierwsze Wolne Związki Zawodowe 39 lat temu założył na Śląsku razem z czterema kolegami Kazimierz Świtoń. Następnie Andrzej i Joanna Gwiazdowie, Krzysztof Wyszkowski i Anna Walentynowicz przystąpili do utworzenia WZZ Wybrzeże. Po kliku miesiącach w Szczecinie bracia Jakubcewiczowie przyłączyli się do WZZ.
Celem Wolnych Związków Zawodowych było utworzenie oddolnego związkowego ruchu broniącego praw pracowników w Polsce. Powstały one na Śląsku, w Gdańsku, Szczecinie i Łodzi. W 1980 roku organizowały strajki robotnicze.
IAR/Magdalena Kowalewska/dabr/fot.twitter