Dokładnie 75 lat temu, 19 kwietnia 1943 roku, wybuchło Powstanie w Getcie Warszawskim. Żydzi, którzy pozostali w getcie stawili zbrojny opór w odpowiedzi na planowaną przez Niemców ostateczną likwidacje dzielnicy żydowskiej w Warszawie.
Pierwsze, pojedyncze walki wybuchały już w styczniu 1943 roku, wtedy też rozpoczęło się przygotowanie do dużego zrywu, który nastąpił w kwietniu. Żydzi na terenie getta wybudowali schrony i bunkry, które zaopatrzyli i przygotowali do obrony.
Po stronie żydowskiej do walki stanęli członkowie kilku organizacji działających na terenie getta, między innymi Żydowskiej Organizacji Bojowej oraz Żydowskiego Związku Wojskowego. Siły powstańców liczyły od około kilkuset do tysiąca osób. Powstańcy byli słabo uzbrojeni, głównie w broń zdobyczną, lub tę, którą dostarczyła do getta Armia Krajowa. W momencie wybuchu walk, w kwietniu 1943 roku Niemcy zmobilizowali siły składające się z jednostek SS, które liczyły około 830 żołnierzy, oraz oddziałów policyjnych w liczbie około 230 osób. Do dyspozycji nazistów pozostawał też garnizon warszawski oraz lekkie czołgi, artyleria, miotacze ognia i samochody opancerzone.
Siły żydowskie składały się głównie z ludzi młodych, którzy wcześniej przeszli niemiecką selekcję i zostali skierowani do pracy na terenie likwidowanej dzielnicy żydowskiej. Większość przetrzymywanych wcześniej w getcie Żydów została zamordowana w obozach zagłady, gdzie trafili z transportów, które Niemcy organizowali od lipca 1942 roku.
Powstanie rozpoczęło się 19 kwietnia 1943 roku, gdy Niemcy wkroczyli na teren getta by siłą wysiedlić pozostających tam Żydów i przetransportować ich do obozów zagłady. O świcie wkraczające do getta oddziały niemieckie zostały przez Powstańców obrzucone granatami i butelkami z benzyną. W wyniku ataku powstańców, pierwsze niemieckie natarcie się załamało. Wkrótce jednak naziści wznowili szturm, który zakończył się około 8 maja, gdy nazistom udało się zdobyć bunkier przy ulicy Miłej 18, w którym zginęło ponad 100 Powstańców razem z dowódcą powstania Mordechajem Anielewiczem.
Walki w getcie trwały do końca maja, choć za datę jego zakończenia uważa się 16 maja, gdy Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę przy ulicy Tłomackie w Warszawie. Większość bojowników zginęła w czasie walk, niewielu kanałami wydostało się na stronę aryjską miasta a pozostałych Niemcy przetransportowali do obozu koncentracyjnego na Majdanku w Lublinie. Straty po stronie żydowskiej wynoszą około kilkudziesięciu tysięcy zabitych bojowników oraz ludności cywilnej, straty Niemieckie są trudne do oszacowania, wahają się od kilkunastu do ponad setki zabitych. Po zakończeniu Powstania w Getcie Niemcy zburzyli większość zabudowań dawnej dzielnicy żydowskiej.
IAR/LIS/kj