W katastrofie samolotu TU-154 pod Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 roku zginęło 96 osób, w tym prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński z małżonką Marią Kaczyńską. Delegacja leciała na uroczystości 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Do tragedii doszło o godzinie 8.41 czasu środkowoeuropejskiego letniego w pobliżu lotniska Siewiernyj.
Na pokładzie maszyny byli między innymi wicemarszałkowie Sejmu i Senatu, parlamentarzyści, dowódcy głównych sił zbrojnych, osoby sprawujące wysokie funkcje w państwie, duchowni, przedstawiciele Rodzin Katyńskich oraz załoga samolotu i funkcjonariusze BOR.
Cała Polska była wstrząśnięta tragedią. O godzinie 12-tej w Krakowie zabrzmiał Dzwon Zygmunta.
W stolicy premier Donald Tusk zwołał nadzwyczajne posiedzenie rządu. W związku ze śmiercią szefa Sztabu Generalnego i dowódców sił zbrojnych, kierowanie armią objęli ich pierwsi zastępcy. Obowiązki głowy państwa przejął ówczesny marszałek Sejmu Bronisław Komorowski, który ogłosił żałobę narodową i zaapelował do rodaków o jedność. Żałoba w kraju obowiązywała od 10 do 18 kwietnia. 17 kwietnia na placu Piłsudskiego w Warszawie odbyła się uroczysta msza w intencji wszystkich ofiar, koncelebrowana przez Episkopat Polski. Na olbrzymim płótnie widniały zdjęcia 96 zmarłych. W uroczystościach wzięło udział około 100 tysięcy osób.
Od pierwszych godzin po katastrofie mieszkańcy Polski oddawali hołd zmarłej parze prezydenckiej i wszystkim ofiarom. W Warszawie setki zniczy i wiązanek kwiatów składano przed bramą Pałacu Prezydenckiego oraz na Placu Piłsudskiego.
W kilkudziesięciu miastach odbyły się marsze pamięci w hołdzie tragicznie zmarłym. W katedrze na Wawelu metropolita krakowski kardynał Stanisław Dziwisz odprawił mszę świętą w intencji ofiar. Mszy w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie przewodniczył Nuncjusz Apostolski w Polsce arcybiskup Józef Kowalczyk. Wyraził nadzieję, że rodaków połączy duch solidarności i wzajemnego szacunku.
Na wieść o katastrofie 23 państwa ogłosiły żałobę narodową. Do Polski napływały kondolencje z całego świata, między innymi od brytyjskiej królowej Elżbiety II i kanclerz Niemiec Angeli Merkel. Na znak żałoby i solidarności, flagi przed budynkiem Komisji Europejskiej w Brukseli zostały opuszczone do połowy masztu. W wielu krajach pod polskimi ambasadami ludzie składali kwiaty.
Pięć dni po katastrofie, 15 kwietnia, przed Pałacem Prezydenckim harcerze postawili drewniany krzyż. Z czasem symbol ten stał się przedmiotem sporów. Zwolennicy pozostawienia go przed Pałacem domagali się godnego uczczenia ofiar, na przykład pomnikiem, a przeciwnicy postulowali przeniesienie krzyża w inne miejsce. Dochodziło do licznych manifestacji i przepychanek.
Krzyż stał na Krakowskim Przedmieściu do 16 września 2010 roku, kiedy to – bez uprzednich zapowiedzi – przeniesiono go do kaplicy w Pałacu Prezydenckim. Wcześniej, w lipcu, Kancelaria Prezydenta RP, Kuria Metropolitalna Warszawska oraz władze ZHP i ZHR zawarły porozumienie dotyczące przeniesienia krzyża do kościoła Świętej Anny. Jednak próba podjęta w sierpniu zakończyła się niepowodzeniem z powodu oporu zwolenników pozostawienia krzyża przed pałacem.
Ostatecznie jednak, 10 listopada 2010 roku, trafił do świątyni. Odbyło się to, podobnie jak we wrześniu, bez wcześniejszych zapowiedzi.
Każdego 10. dnia miesiąca przed Pałacem Prezydenckim w Warszawie organizowane są uroczystości mające upamiętniać ofiary katastrofy z kwietnia 2010 roku. W marcu (2017) taka „miesięcznica” odbyła się 83. raz. Od pewnego czasu w tym samym czasie na Krakowskim Przedmieściu odbywają się kontrmanifestacje grupy Obywatele RP.
10 kwietnia 2016 roku, w 6. rocznicę katastrofy smoleńskiej, w wystąpieniu przed Pałacem Prezydenckim prezes PiS Jarosław Kaczyński zapowiedział, że na Krakowskim Przedmieściu stanie pomnik smoleński oraz pomnik prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Kilkanaście dni później zawiązał się społeczny komitet budowy pomników. W sierpniu (2016) ruszyła zbiórka publiczna na budowę monumentów, do marca (2017) zebrano prawie milion złotych. Według zapowiedzi Jarosława Kaczyńskiego, pomniki mają stanąć na Krakowskim Przedmieściu do 2018 roku.
TS/IAR, Fot. red.