Dziś mija 225 lat od przyjęcia przez Sejm Czteroletni Ustawy Rządowej, zwanej Konstytucją 3 maja. Była to pierwsza w Europie i drugą na świecie – po konstytucji amerykańskiej z 1787 roku – nowoczesna ustawa regulująca ustrój prawny ówczesnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Piotr Ugniewski wyjaśnia, że choć Konstytucja 3 maja obowiązywała niewiele ponad rok i niewiele z jej zapisów udało się wprowadzić w życie, to po trzecim rozbiorze Polski stała się ważnym punktem odniesienia dla zniewolonych Polaków. Była to pewna idea, do której tamci ludzie mogli się odwołać w sytuacji kiedy państwo Polskie zniknęło z mapy. Historyk dodaje, że ten dokument unaoczniał mieszkańcom Europy, że kłamliwe były oponie zaborców, że Polacy nie potrafią rządzić, ustanawiać prawa.
Profesor Ugniewski wyjaśnia, że Konstytucja 3 maja była odpowiedzią na pogłębiający się kryzys systemowy Rzeczypospolitej i wprowadzała bardzo poważne zmiany w jej funkcjonowaniu. Zreformowano choćby sposób wyboru władcy, czyli zniesiono system elekcji króla, natomiast wprowadzono zasadę monarchii dziedzicznej, co miało uchronić Polskę przed manipulacjami obcych mocarstw.
Historyk przypomina, że Konstytucja 3 maja ograniczała też przywileje szlachty i zmieniała zasady funkcjonowania Sejmu. Konstytucja zniosła liberum veto oraz przewidywała zebrania sejmu zwyczajne – co dwa lata oraz nadzwyczajne w razie narodowej potrzeby.
Konstytucja 3 maja odbierała też prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi, wprowadzała polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa.
Przyjęcie Konstytucji 3 maja spowodowało opozycję republikanów oraz sprowokowało wrogość Imperium Rosyjskiego. W wojnie w obronie konstytucji Polska, zdradzona przez swojego pruskiego sprzymierzeńca Fryderyka Wilhelma II, została pokonana przez wojska rosyjskie Katarzyny Wielkiej, wspierające konfederacją targowicką – spisek polskich magnatów przeciwnych zmianie ustroju Rzeczypospolitej.W efekcie Sejm grodzieński 23 listopada 1793 uznał Sejm Czteroletni za niebyły i uchylił wszystkie ustanowione na nim akty prawne, a Polska na 123 lata zniknęła z mapy świata.
IAR Witold Banach/kry